Gaiku, maiku zielony
1. Obraz z Niepokalanowa; 2. Parafia Świętego Ducha w Warszawie; 3. Procesja w Łowiczu.
Zielone Świątki to ludowa nazwa święta kościelnego zwanego Zesłaniem Ducha Świętego, uznanego za jedno z najstarszych i największych świąt w kościelnym kalendarzu liturgicznym. Zielone Świątki następują w siódmym tygodniu (czyli 50 dni) po Wielkanocy i kończą się w niedzielę zesłania Ducha Świętego. Wydarzenie miało miejsce w tym samym Wieczerniku, gdzie Jezus Chrystus spędził ze swymi uczniami ostatnie godziny przed Wielkim Piątkiem, kiedy to z podjudzenia faryzeuszy został skazany na okrutną śmierć.
Zesłanie Ducha Świętego – mal. Jean Restout II (1692-1768)
Z obchodami kościelnymi Zielonych Świątek łączyły się obrzędy ludowe powitania wiosny, święta rolnicze i pasterskie. W całej Polsce powszechny był zwyczaj – dotychczas jeszcze zachowywany na wsi – majenia ścian domów, wrót i płotów zielonymi, najczęściej brzozowymi, gałęziami. Podwórka zaś, podłogi w izbach i nawet psie budy wyściełano grubo tatarakiem – dla świątecznej dekoracji, dla pięknego zapachu i odstraszania pcheł, much, komarów oraz innych paskudnych owadów.
| Zielone Świątki Nasza izba umajona, Tatarakiem obstawiona, Tatarakiem, wodną trzciną I czeremchą, i kaliną – Zielone Święta! La, la, la, la! Zielone Święta! La, la, la, la! Maju, maju, świeży gaju, Pachniesz ty dziś w całym kraju! Niosą chłopcy gałązeczki, Wiją wianki panieneczki – Zielone Święta! La, la, la, la! Zielone Święta! La, la, la, la! |
Maik to zdrobniała nazwa miesiąca – a gaik? Już w XV-tym wieku znany był opis gajenia przez ludność mieszkającą na Mazowszu, która „zawiązywała gaj” symbolicznymi kiczkami, czyli witkami z brzeziny, aby oznaczyć część lasu, do której mieli zakaz wstępu tzw. “granicznicy” – czyli osoby spoza lokalnej społeczności. Gramatycznie nazwa gaik jest więc zdrobnieniem nazwy gaj.
Gaik, to także ludowe święto słowiańskie, obchodzone pod różnymi nazwami: gaj, maj, maik, sad, nowe lato, nowe latko, turzyce ; Bialorusini mówili, że to są Zialenia swiatki a na Polesiu święto nazywane było kustem. Wodzenie kusta to zwyczaj ludowy znany na Polesiu, towarzyszący Zielonym Świątkom. Społeczność wiejska wybierała spośród dziewcząt najpiękniejszą z nich. Na jej głowę wkładano wianek z kwiatów, zaś na ciało nakładano świeże zielone, klonowe lub brzozowe gałązki. Następnie spora grupa dziewcząt, zwana “gromadką” dzieliła się na pary i chodziła po wsi śpiewając pieśni “kustowe”. Korowód taki zatrzymywał się przed wszystkimi chatami we wsi. Gospodarze odwzajemniali się dając śpiewaczkom pieniądze i jedzenie. Wieczorem odbywała się we wsi biesiada. Niektóre elementy tej tradycji zachowały się na Podlasiu.
.
1. Wasilków k. Białegostoku, Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej; 2. Przyozdobiony gałązkami ołtarz kościoła w Sokółce; 3. Ziemia Lubuska, na ołtarzu kościoła w Nowej soli, sylwetka białej gołębicy, która jest symbolem Ducha Świętego.
Zielone Świątki mają też mocną tradycję wśród ludowców. Inicjatywę powołania obchodów święta ludowego podjęto na posiedzeniu Rady Naczelnej PSL w Rzeszowie 30 maja 1903. Pierwsze obchody święta, pod hasłem „Żywią i bronią” odbyły się w roku 1904 i były upamiętnieniem 110-tej rocznicy bitwy pod Racławicami. Decyzję o kontynuowaniu Święta Ludowego podjęto w roku 1927 na kongresie Stronnictwa Chłopskiego, przyjmując uchwałę, że: „Dniem święta Stronnictwa Chłopskiego jest pierwszy dzień Zielonych Świątek, który wszyscy członkowie powinni obchodzić w sposób uroczysty przez wywieszenie sztandarów stronnictwa, ozdobienie domów zielenią itp.”
Nastrój majowych wieczorów i treli słowiczych oddaje “Cyt, cyt” – piosenka zespołu Mazowsze: https://www.youtube.com/watch?v=96QYAIaFmD4 .
1. Dzieci na Lubelszczyźnie wyczekują Zielonych Świątek; 2. Tradycje ludowe na Podlasiu.
W roku 1934 Sekretariat Naczelny SL podkreślił, że Święto Ludowe musi mieć charakter święta chłopskiego, a w uroczystościach mogą uczestniczyć tylko sztandary organizacji wiejskich, spółdzielni i organizacji rolniczych.
Władze sanacyjne zakazały publicznych obchodów święta, w czasie których dochodziło do chłopskich wystąpień antyrządowych. Podczas okupacji niemieckiej ludowcy sporadycznie obchodzili swoje święto w bezpiecznych miejscach. Organizowano je potajemnie w domach lub lasach, gdzie znajdowały się oddziały Batalionów Chłopskich.
Na prawej stronie – ikona Matki Bożej. Maj to piękny miesiąc Maryi, wokół której zebrali się Apostołowie w dzień zesłania Ducha Świętego.
Po zakończeniu II wojny światowej władze PRL zmieniły charakter święta, stając się jego współgospodarzem. Nawiązując do tej tradycji, obecnie w maju organizowane są liczne festyny ludowe, na przykład przy “Mosteczku zielonym” o którym śpiewa grupa skifflowa NoToCo, najbardziej popularny zespół stylu folk – https://www.youtube.com/watch?v=wFPWjLbgVSA .
.
Święto jest obchodzone w kilku krajach zachodnich, ale największą popularnością cieszy się wśród narodów słowiańskich. Wiosenne świętowanie było kojarzone z płodnością i budzeniem się przyrody po zimowych mrozach, z powrotem ptaków budujących gniazda dla swych piskląt, z ogromem drzew, zielonych gałęzi i wszelkiej wegetacji. Przygotowując się do świąt, niektórzy wycinali młode brzózki i stawiali je w obejściu. Brzoza jest postrzegana jako symbol siły wegetatywnej i może być uhonorowana ludzką nadzieją, że w nadchodzącym sezonie wniesie swoją witalność do upraw.
.
Na koniec dwa obrazy Zofii Stryjeńskiej: Taniec w zielonym gaiku oraz “Bierzmowanie” – sakrament, w którym Duch Święty umacnia wiarę człowieka na trudy życiowej drogi. Ten obraz pochodzi z cyklu “Siedem Sakramentów” powstałego w roku 1922. Między nimi : symbol obiecanego Świętego Ducha Pocieszyciela – biała gołębica.
____________________