Nasze dziedzictwo z Trylogii

W połowie maja minął dzień imienin Zofii czyli autorki “Roku polskiego” która to książka zachęciła nas do opracowania 12-odcinkowego cyklu publikowanego co miesiąc od maja 2021. Autorka pochodziła z licznego rodu Kossaków, obfitującego w artystyczne talenty i opiszemy to przy końcu artykułu. Natomiast tytuł artykułu nawiązuje do jej talentu pisarskiego, często porównanego do Henryka Sienkiewicza, twórcy pomnikowych epopei z wielką Trylogią, Krzyżakami i słynnym w całym świecie Quo vadis. Sama Kossak wspominała, jak wielkim przeżyciem była dla niej lektura sienkiewiczowskiej “Trylogii” którą czytała już w wieku dziecięcym. Postacie wielkich polskich hetmanów jak Żółkiewski, Chodkiewicz i Czarnecki utrwaliły się w głowie 12-letniej dziewczynki na całe życie.

.

1. Hetman Jan Karol Chodkiewicz nad Wisłą – obraz mal. Juliusz Kossak, dziadek pisarki. 2. Zofia Kossak; 3. Okładka książki “Rok polski ” (Wyd. Pax -1974) i motyw pasiaka z ludowego stroju.

Zofia Kossak nasyciła książkę energią żywotnych tradycji i bogactwem kolorów zmieniających się jak brylanty w kalejdoskopie. Rytmy przyrody i dostosowane do nich życie na wsi powiązane są z różnorodnymi pracami w polu, wokół gospodarstwa czy w kuchni. Przeplata je radość dni świątecznych – pisanek wielkanocnych, dyngusa, maików zielonych, sobótkowych nocy, żniw, dożynek i jesiennego uprzątania pól, przymrozków i wigilii a także kolędników wędrujących przez zaśnieżone pola. W młodości studiowała rysunek i malarstwo, najpierw w Warszawie a następnie w Genewie. Chyba dlatego jej pisarstwo jest tak bogate i obfituje w znaczące szczegóły.

.

Zamykając cykl “Rok polski w tradycji i wierze” umieszczamy obraz “Matki Boskiej Polnej” malowany przez następną “Zośkę” – Stryjeńską. Ona wzbogaciła swymi ilustracjami urodę wszytkich miesięcy opisanych powabnie przez Zofię Kossak w “Roku polskim”. Obok znajduje się fragment obrazu Tetmajera – “Żniwa”.

.

I jak tu nie ulec czarowi takich stronic? Tak powstał cykl “Uroda miesięcy” zakończony przed miesiącem. A trudno było uwierzyć, że Zofia Kossak odtworzyła tyle szczegółów żyjąc wtedy na emigracji. Zdolności literackie ukazała już w młodości pisząc swą pierwszą książkę “Pożoga. Wspomnienia z Wołynia”. Autobiografia ukazuje zagładę domu rodzinnego i okolicznych wsi przez podniecone rewolucją hordy ukraińskie. Działo się to już pod koniec I-wszej wojny światowej, w regionie wołyńskim – na pólnoc od Kamieńca Podolskiego (dzisiaj obwód Chmelnycky).

.

Fotografia na lewej stronie: Dwie kuzynki w młodości – Zofia Kossak i Jadwiga Unrug. W roku 1915 Zofia poślubiła Stefana Szczuckiego i urodziła dwóch synków – Juliusza (1916) i Tadeusza (1917) ale nadeszły wkrótce tragiczne lata. Chłopi ukraińscy dokonują rabunkoweo napadu i podpalają rodzinny dworek Zofii i Stefana Szczuckich. Matka z maleńkimi chłopcami schroniła się w innej wsi a następnie, razem z mężem, zamieszkali we Lwowie. Stefan Szczucki umiera w roku 1923 a Zofia z synkami przeprowadza się do Górek Wielkich, gdzie mieszkają jej rodzice.

.

Jej pierwszą książkę prawie natychmiast przetłumaczono na kilka języków, m.in. na japoński, a młoda pisarka dzięki “Pożodze” zdobyła z miejsca dużą popularność. Krytycy uznali, że pojawił się duży talent pisarski. O książce wyrażał się pochlebnie Joseph Conrad, który zaproponował dla jej angielskiego tłumaczenia tytuł – “The blaze”. Może ją czytał w oryginale, który ukazał się dwa lata przed jego śmiercią (zmarł latem 1924). Joseph C. Korzeniowski opuścił Polskę mając 17 lat, więc prawdopodobnie języka ojczystego nie zapomniał. Jego żona wspominała, że będąc już bardzo chory mówił do siebie w języku polskim coś, czego ona nie zrozumiała. A w tej samej dekadzie młoda pisarka nabrała rozpędu i powstały następne książki opisujące dzieje Polski i chrześcijaństwa. Jedną z nich były “Bursztyny” obejmujące prawie dziesięć stuleci, od czasów przed Mieszkiem I aż po wiek XIX. Ze względu na płynność jej stylu, nazwano ją “Literacką Córą Sienkiewicza” albo nawet trochę żartobliwie – Sienkiewiczem w spódnicy.

Zakochana w polskiej historii, dzieje ojczyste opisywała z wielką pasją i rozmachem, opierając się na sprawdzonych źródłach. Jedną z jej pierwszych książek była “Złota wolność” ukazująca losy ariańskiej rodziny, żyjącej za panowania Zygmunta III Wazy. W tamtych czasach Polskę nękały najrozmaitsze rokosze, bunty, ale i sławiono zwycięstwa hetmanów Chodkiewicza i Żółkiewskiego. Zarówno wiara tego pierwszego w przeddzień bitwy pod Kircholmem, jak i opisane w fabule powieści dzieje nawrócenia na katolicyzm braci polskich są dla autorki wymownymi świadectwami działania Bożej Opatrzności.

.

Szaleńcy Boży to zbiór 16 opowiadań o postaciach świętych opartych na motywach wyrosłych z wielowiekowej tradycji. Zofia Kossak barwnie i z dużą wrażliwością rozwija stare podania, przypowieści i legendy, nadając im piękną literacką formę. Zamieszczone w zbiorze opowiadania ukazują duchową jedność i wspólną przestrzeń wewnętrznej wolności ludzi wiary ze wschodu i zachodu, głębokiego średniowiecza i XVII wieku. Prezentowane postacie są dalekie od posągowej doskonałości – borykają się z własnymi słabościami i wadami, co czyni ich bliskimi czytelnikowi.

.

Zdjęcia z dawniejszych czasów. 1. Na werandzie domu w Górkach z ojcem Tadeuszem Kossakiem i mężem Zygmuntem Szatkowskim; 2. Górki, Wielkie, latem 1939. Ostatnie rodzinne zdjęcie przed domem, który spłonął podczas wojny. Z prawej strony stoi Tadeusz Szczucki, syn Zofii Kossak z pierwszego małżenstwa; zginął parę lat później w Oświęcimiu.

.

1. Pozostając z dwojgiem osieroconych dzieci, wychodzi ponownie za mąż za Z. Szatkowskiego, który był oficerem sztabowym WP; 2. Obozowy numer Zofii Kossak. W KL Auschwitz umieściła na swojej pryczy trzy słowa: WIERZĘ – UFAM – MIŁUJĘ. A współwięźniowie dziwili się skąd ma ona w sobie tyle siły.

Po napaści Niemiec w roku 1939, Kossak rozpoczęłą działalność charytatywną i konspiracyjną. Założyła tajną organizację Front Odrodzenia Narodowego i współredagowała podziemne pismo “Polska żyje”. Po aresztowaniu Zofia Kossak została wywieziona do obozu koncentracyjnego Auschwitz a następnie na Pawiak, gdzie skazano ją na śmierć. Po uwolnieniu dzięki staraniom polskiego państwa podziemnego, wzięła udział w Powstaniu Warszawskim.

Krótko po wojnie przebywała w Częstochowie i rozpoczęła swą pracę “Z otchłani. Wspomnienia z lagru”. Zanim się książka ukazała, pisarkę wezwał do swego biura Jakub Berman, szara eminencja ówczesnych władz. Wręczył jej paszport i polecił jak najprędzej wyjechać z Polski. Znał swoich towarzyszy z UB i wiedział, że pisarka poruszająca tematy patriotyczne i chrześcijańskie może być w każdej chwili aresztowana i w procesie fikcyjnym skazana na wieloletie więzienie, np. za “zdradę Polski i współpracę z niemieckimi okupantami.” Nikt nie mógł wtedy zapewnić bezpieczeństwa takim ludziom jak Zofia Kossak. Na przymusowej emigracji przebywała z mężem przez 12 lat i w tęsknocie za Polską ułożyła następującą modlitwę:

Modlitwa Zofii Kossak O MARYJO, JUTRZNIO ZBŁĄKANYCH O Maryjo, błogosławiona Jutrznio zbłąkanych, Matko wygnańców, Pocieszycielko smutnych i tęskniących! Jak wieczne drzewo wydałaś woń wdzięczną, a kwiaty Twoje owocem czci i uczciwości. Matko pięknej miłości i nadziei świętej, w Tobie wszelka łaska drogi i prawdy, w Tobie nadzieja żywota i cnoty. Kto Ciebie słucha – nie będzie zawstydzon, a kto przez Ciebie swe dzieła sprawuje – nie zgrzeszy. Matko uwielbiana i umiłowana, królująca miłościwie w Częstochowie, Kodniu, Gietrzwałdzie, Piekarach, Ostrej Bramie, w Lourdes, Fatimie i Loreto, w tysiacu miejsc sławiona i wyobrażana, wszędzie obecna, taż sama Krynico Nieustajęcej Pomocy, Stolico Mądrości Bożej !

.

Zamieszkali na farmie w Kornwalii (płd-zach cypel Anglii), uprawiali ziemię a p. Zofia nadal pisała książki m.in. “Troję Północy” – była to pionierska beletrystyka o Połabianach, Obodrytach oraz innych plemionach słowiańskich zamieszkujących tereny, które po II-giej wojnie światowej należały do NRD. Plemiona te walczyły z nawałą niemiecką przez kilka stuleci aż w końcu zostały rozbite w XI w.

.

1. Drużyna wojów słowianskich – mal. Michał Bylina; 2. Słowianie zachodni.

Podczas przebywania Zofii Kossak na przymusowej emigracji, jej wszystkie utwory zostały w Polsce objęte cenzurą, ale tłumaczenia jej książek rozchodziły się na Zachodzie w setkach tysięcy egzemplarzy. Do Polski mogła powrócić dopiero w okresie gomułkowskim i zamieszkała na Śąsku, w Górkach Wielkich. W sprowadzeniu Zofii Kossak do Polski miało udział Stowarzyszenie Pax, którego wydawnictwo publikowało jej książki w masowym nakładzie. Władze Polski Ludowej miały bowiem z nią kłopoty i niechętnie tolerowały jej twórczość. Chciały ją ugłaskać i z okazji 1000-lecia państwa polskiego próbowano udekorować niepokorną pisarkę wysokim odznaczeniem, ale ona odmówiła przyjęcia jako protest przeciwko walce z religią.

.

1. Powrót do Polski, lotnisko Okęcie w lutym 1957. Za Zofią Kossak stoi Jan Dobraczyński. Pisarzy z tego kręgu nazwano “perłami wielkiej fali.” 2. Górki Wielkie w Beskidzie Śląskim; 3. Dom rodzinny Kossaków, obecnie muzeum.

.

Jednak po latach ciągłej zmiany miejsc, znalazła się w końcu w rodzinnym gnieździe, wśród najbliższych osób i nadal zajmowała się pisarstwem. Tam otaczał ją spokój i życzliwość miejscowych ludzi. Dom ich był otwarty dla gości, którzy często odwiedzali ulubioną pisarkę. Przyjeżdżali tam m.in. : Melchior Wańkowicz, Jan Dobraczyński, Maria Dąbrowska, Gustaw Morcinek, Jan Parandowski.

.

Panorama Sudetów Śląskich

.

1. Pisarkę otaczały nie tylko malownicze góry ale i bogaty folklor Ziemi Beskidzkiej. 2. W pogodnej atmosferze pracowała do końca swego pracowitego życia. 3. Już po wojnie, przy domu wśród najbliższych. Pomimo wielu tragedii jakich nie szczędził jej los, pozostała człowiekiem pogodnym, zawsze chętnym do niesienia pomocy. Spoczęłą razem z mężem w rodzinnm grobie przy miejscowym kościele.

Grób rodzinny Zofii Kossak z przykazaniem ewangelicznym, które było dewizą jej życia. “Niech wasza mowa będzie sprawiedliwa : tak, tak – nie, nie. A wszystko inne, od złego ducha pochodzi.

.

1. Tramwaj w gettcie warszawskim; 2. Muzeum Zofii Kossak w Górkach Wielkich.

Za prawość i odwagę, Zofię Kossak szanowali uczciwi Żydzi (tacy też są), chociaż otwarcie wytknęłą ich przewrotnym pobratymcom, że są udręką dla Polski: “Obsiedli nas jak jemioła próchniejące drzewo. Nasza młodzież wchodząc w dorosłe życie znajduje się w trudnym położeniu. Gdzie nie spojrzy, tam miejsce już zajął sprytny, ruchliwy i bezwzględny Żyd. Zajęli różne dziedziny, wszystkie placówki. Nasz naród to czuje i widzi, chociaż narazie pozostaje bierny…” Już po śmierci pisarki, wyznawcy innej prawdy (G*w** prawdy) łamali sobie głowy jak to się stało, że podczas wojny Zofia Kossak ratowała wrogów Polski z narażeniem własnego życia. Zorganizowała wielką akcję pod nazwą “Żegota”, która tysiącom żydowskich dzieci oraz dorosłych umożliwiała ucieczki z getta, a członkowie Żegoty przygotowywali im fałszywe “aryjskie” dokumenty. Uciekinierom schronienia udzielały katolickie zakony i polskie rodziny pomimo, że według niemieckich przepisów groziła im za to kara śmierci. Dziś już widać wyraźnie, że są takie środowiska, które zajmują się szkalowaniem ludzi szlachetnych, często bezbronnych wobec zorganizowanej kampanii kłamstw. Oszczerca to typ faryzeusza, który – jak mówi Ewangelia – szuka źdźbła w oku drugiego człowieka, nie widząc u siebie belki.

.

Pisała też książki dla dzieci i młodzieży jak np. “Pod lipą” – o Janie Kochanowskim. Trzeci tom “Dziedzictwa” ukazał się na rok przed śmiercią autorki.

.

Ród Kossaków

Najstarszym wśród znanych przodków rodu jest Michał Kossak (1798-1833) który z żoną Antoniną (Sobolewska z domu) miał trzech synów i dwie córki, spośród których Juliusz, Leon i Władysław zajmowali się malarstwem. Nie będziemy tu opisywać całej rodziny, tylko proszę zauważyć żółte tabliczki z nazwiskami. One wyznaczają osoby uzdolnione artystycznie, w malarstwie lub literaturze.

.

Juliusz Kossak – Patrol ułanów w Hiszpanii (chyba w epoce wojen napoleońskich).

Juliusz Kossak (1824-1899) miał żonę Zofię Gałczyńską i piątkę dzieci. Najpierw byli to bliźniacy Wojciech – słynny malarz i Tadeusz (ojciec Zofii Kossak). Ponadto był jeszcze Stefan oraz dwie córki: Maria i Jadwiga.

.

Wojciech Kossak – 1. Orlęta lwowskie bronią Cmentarza Łyczakowskiego; 2. Zaślubiny (gen. Hallera) z polskim morzem.

Wojciech Kossak (1856-1942) i jego żona Maria Kisielnicka mieli jednego syna Jerzego (1886-1955, też zajmował się malarstwem) i dwie córki Marię i Mgdalenę, obie zdobyły znaczną popularność w literaturze.

.

Jerzy Kossak – 1. Odwrót Prusaków spod Moskwy; 2. Dziewczyna i ułan.

Córki Jerzego Kossaka to Gloria, malarka (1941-1991) i Simona (1943-2007), która była biologiem i pracowała w stacji Polskiej Akademii Nauk na terenie Białowieskiego P.N. Napisała kilka ciekawych książek przyrodniczych.

.

.

Ojciec naszej pisarki, Tadeusz Kossak (1857-1935) był majorem kawalerii W.P. Chociaż bliźniak, wpisano mu rok urodzenia późniejszy niż Wojciechowi, gdyż obydwaj urodzili się w noc sylwestrową. Na dodatek, nazwisko panieńskie jego żony – Anna Kisielnicka – jest takie samo jak tej od brata Wojciecha (Maria Kisielnicka). Takie to “kwiatki” można czasami znaleźć w historii różnych rodzin – może i w Twojej, drogi czytelniku? Anna Kisielnicka, żona Tadeusza Kossaka urodziłe tez piątkę dzieci, a wśród nich bohaterkę tego artykułu.

Jak pisaliśmy powyżej, z pierwszego małżeństwa Zofia Kossak miała dwóch synów – Juliusz (1916-1926) zmarł jako chłopiec i Tadeusz Szczucki (1917-1943) też zginął w młodym wieku, w obozie koncentracyjym Auschwitz. Zatem z pierwszego małżeństwa Zofii Kossak-Szczuckiej nikt nie przeżył – ani mąż, ani ich synowie. Gdy została wdową z małymi synkami, wyszła za mąż za Zygmunta Szatkowskiego. Urodziła Witolda (1926-2005) oraz Annę (1928-2015) i doczekała się od nich ośmioro wnucząt.

.

1. Gorki Wielkie – dawny dwór Kossaków, obok którego znajduje się muzeum Zofii Kossak i tam rownież można zamówić noclegi; 2. Na miejscu powstało też schronisko młodzieżowe “Kos”.

______________