Nominał czy wartość ?

Kończy się kopernikański rok, ogłoszony z okazji 550-tej rocznicy urodzin wielkiego polskiego astronoma.

Do dzisiaj wiadomo, że bezdyskusyjną pasją Mikołaja Kopernika była astronomia. Przecież interesował się nią od początku swojej edukacji, jeszcze za czasów toruńskich. I tak został zapamiętany – jako astronom, który zatrzymał Słońce i poruszył Ziemię. Życie nakłoniło go jednak do spraw ziemskich.

W latach młodzieńczych Kopernik rozpoczął studia w Krakowie, ale ich ich tam nie ukończył. Mając 23 lata, udał się do Bolonii, gdzie podjął studia prawnicze. Już w czasie studiów w bolońskim Uniwersytecie Jurystów otrzymał święcenia kapłańskie. Studiował również medycynę i filologię grecką w Padwie. Po kilku latach uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego na uniwersytecie w Ferrarze. Był więc Kopernik nie tylko astronomem, matematykiem i prawnikiem, ale osobą duchowną czyli człowiekiem Kościoła, lekarzem, tłumaczem literatury klasycznej i kartografem. Z artykułu dowiadujemy się że był także ekonomistą i działaczem gospodarczym.

Po powrocie z Włoch w 1503 roku, Mikołaj Kopernik został sekretarzem biskupim w Lidzbarku, a kilka lat później powierzono mu szereg funkcji administracyjnych oraz gospodarczych w całej kapitule warmińskiej. Zajmował się zagospodarowaniem nieużytków i był w stałym kontakcie z sołtysami. Jako lekarz, Kopernik obsługiwał nie tylko ludzi bogatych, ale przychodził z pomocą także ubogim mieszkańcom Warmii.

W roku 1510 Mikołaj Kopernik opuścił dwór biskupi w Lidzbarku Warmińskim i zamieszkał nad Zalewem Wiślanym, we Fromborku. Kolonizował opuszczone wsie sprowadzał osadników, głównie z Mazowsza. W tamtych czasach Prusy znajdowały się w głębokim kryzysie, a ich system pieniężny wykazywał stan rozkładu. W znacznym stopniu do tego stanu przyczyniły się kraje ościenne oraz miasta pruskie z prawem bicia monet. Doszło nawet do tego, że monety pruskie były psute kilka razy w roku.

Pełniąc funkcje administracyjne w kapitule warmińskiej M. Kopernik był zainteresowany stabilnym ustrojem monetarnym, istniejącym w Prusach Królewskich i Książęcych oraz w Koronie. Tymczasem ówczesny system pieniężny Prus wykazywał stan rozkładu. W znacznym stopniu do tego stanu przyczyniły się kraje ościenne, miasta pruskie z prawem bicia monet. /.. / Co więcej, monety pruskie były psute kilka razy w roku. Jak podają niektóre źródła, sprawcami byli Niemcy współpracując z pewną mniejszością. Efekty fałszowania monet dostrzegł M. Kopernik w Prusach, w Marchii Brandenburskiej i Pomorzu Zachodnim. W prowincjach tych krążyły szelągi, grosze i denary.

Zdaniem Kopernika do spadku wartości pieniądza prowadzi brak jasnych zasad i właściwego nadzoru nad produkcją pieniądza. Wybijane nowe monety nominalnie były równe monetom starym czyli w oszacowaniu miały ten sam NOMINAŁ – estimatio (stąd błędne tłumaczenie “O szacunku do pieniądza” zamiast “O pieniądzu szacowanym”). Miały one identyczny wygląd, wielkość i wagę, ale ich autentyczna WARTOŚĆ – valor była znacznie niższa, gdyż zamiast srebra zawierały coraz więcej miedzi. To właśnie Kopernikowi zawdzięczamy rozróżnienie tych dwóch pojęć. Latami fałszowane i puszczane w obieg monety okradały gospodarkę Polski, szczególnie destabilizowały handel rzeczny Wisłą i dalej – przez Gdańsk do morza. Z tej manipulacji pieniądzem korzyści osiągali jedynie złotnicy, którzy znali wartość kruszców i poszczególnych monet. Wybierali te wartościowsze, które przetapiali na kruszec i wybijali większą liczbę gorszych. Są to sprawy bardzo dobrze udokumentowane.

Wobec groźby dalszego rozkładu systemu monetarnego i gospodarki regionu, M. Kopernik zaproponował program naprawczy, czyli przeprowadzenie reformy monetarnej. Głównym elementem tego programu było pozbawienie miast prawa bicia monety. Zdaniem autora Rozmyślań należało wyznaczyć tylko jedno miejsce bicia monet, czyli stworzenie jednej mennicy, która będzie emitowała monetę z herbem ojczyzny.

Drugim traktatem monetarnym genialnego astronoma jest Modus cudendi monetam (Zasady bicia monety), ale z powodu wybuchu wojny z Zakonem Krzyżackim sprawa reformy monetarnej została odłożona. Traktat ten M. Kopernik przedstawił osobiście dopiero 21 marca 1522 r. w Grudziądzu. W traktacie Monete cudende ratio (Sposób bicia monety) M. Kopernik przestrzegał przed plagami, które mogą doprowadzić do upadku kraju, niezależnie, czy jest to monarchia, czy republika. Do plag tych należą: niezgoda, śmiertelność, jałowość ziemi i spodlony pieniądz. Skutki trzech pierwszych są powszechnie znane. Natomiast czwartą, związaną z pieniądzem, rozumieją tylko nieliczne, najbardziej rozsądne jednostki. Fałszowanie pieniądza prowadzi do upadku kraju w sposób stopniowy i skryty, a nie w wyniku nagłej, jednorazowej napaści.

W 1523 roku (Erasmus) Erazm z Rotterdamu był pod wrażeniem osiągnięć polskich i napisał: „Gratuluję temu państwu… które w nauce, wymiarze sprawiedliwości, moralności i religii oraz we wszystkim co oddziela nas od barbaryzmu, jest w takim rozkwicie, że może współzawodniczyć z najbardziej przodującymi i chwalebnymi państwami.”

Publicznie wygłoszony przez polskiego uczonego traktat o monecie zakładał, że gorszy pieniądz wypiera z obiegu lepszy. Zasługi należne M. Kopernikowi przypisano agentowi angielskiego królestwa zajmującemu się handlem i wymianą pieniędzy – Thomasowi Greshamowi. Chociaż Gresham urodził się 46 lat po Koperniku, w podręcznikach ekonomii traktat o monecie i teza, że pieniądz gorszy wypiera lepszy – funkcjonują do dzisiaj pod nazwą prawo Kopernika-Greshama. W 1526 roku Kopernik opublikował swoją książkę pod tytułem „Monetae cudende ratio,” w której to prawo jest opisane po raz pierwszy w literaturze światowej.

Przywołane wyżej wersje rozprawy monetarnej M. Kopernika są zaliczane do najpiękniejszych kart polskiej ekonomii. Są to w pełni samodzielne i oryginalne dzieła ekonomiczne wielkiego astronoma. Sukcesywnie odkrywane i wydawane wzbudzały zainteresowanie kolejnych pokoleń historyków, ekonomistów i numizmatyków a także przedstawicieli innych dyscyplin.

*

Uroczystości kopernikańskie w Grudziądzu. Uczestnicy złożyli kwiaty pod pomnikiem wielkiego astronoma.

Z okazji 500. rocznicy wygłoszenia przez Mikołaja Kopernika traktatu “O szacunku monety”, w samo południe 21 marca 2022 odbyła się uroczystość na placu Miłośników Astronomii w Grudziądzu.

To, co Kopernik nazywał psuciem pieniądza, dziś nazwalibyśmy inflacją – uważa dr nauk ekonomicznych Grażyna Leśniewska, dyrektorka Zespołu Szkół Ekonomicznych w Grudziądzu. Jest ona popularyzatorką dokonań Mikołaja Kopernika i jego związków z Grudziądzem. Kopernik przez wiele lat analizował gospodarkę pieniężną. W sposób naukowy i metodyczny zajął się tym zagadnieniem w 1517 r. Swoje rozważania na temat gospodarki finansowej rozwijał przez wiele lat publikując kolejne traktaty. Po raz pierwszy traktat o pieniądzu i jego szacunku został wygłoszony właśnie na Sejmiku Prus Królewskich w Grudziądzu 21 marca 1522 roku. Z okazji 500. rocznicy tego wydarzenia w poniedziałek 21 marca obchodzimy Grudziądzki Dzień Kopernika Ekonomisty i – poza uroczystością pod pomnikiem Mikołaja Kopernika na placu Miłośników Astronomii – w mieście zorganizowano kilka wydarzeń.

Mennica Polska wydała okolicznościowy medal

W związku z tymi obchodami, w Grudziądzu ustanowiono NAGRODĘ KOPERNIKA EKONOMISTY a ogłosił ją prezydent miasta, p. Maciej Glanowski. Celem jest wyróżnienie osób fizycznych lub instytucji, które przyczyniły się do rozwinięcia teorii ekonomii i teorii monetarnej a także poprzez badania zinterpretowały zjawiska gospodarcze lub w sposób znaczący przyczyniły się do rozwoju gospodarczego, rynku kapitałowego bądź wpłynęły na rozwój handlu międzynarodowego czy uzdrowienie gospodarki.

Tegoroczną laureatką została prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska, wybitnie zasłużona w dziedzinie nauk ekonomicznych i gospodarki. Nagrodę w Grudziądzu odebrała za dokonania m.in. w sferze działań eliminujących negatywne zjawiska w gospodarce i przedsiębiorstwach. Przez wiele lat była prezesem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Pani profesor jest autorką około 300 publikacji, m.in.: * Społeczna Gospodarka Rynkowa – ordoliberalizm a nieład współczesnego świata; * Bankructwa, upadłości i procesy naprawcze przedsiębiorstw; * Ekonomia w warunkach gospodarki nietrwałości.

Grudziądzkie uroczystości upamiętniły to, co się wydarzyło w tym mieście 500 lat temu. Nie zamknęły się one w przeszłości, odbyły się zajęcia edukacyjne i wykłądy, a przez internet zorganizowano konkurs wiedzy o Mikołaju Koperniku ekonomiście. Uczniowie miejscowego Zespołu Szkół Ekonomicznych zaprezentowali spektakl “Z wizytą u Kopernika”. I takim przyjemnym akcentem kończy się Kopernikański Rok A.D. 2023.

.

Na koniec wtrącę trochę prywaty. Nasza córka Magdalenka ukuła nazwę na toruńskie pierniki – “Kopierniki” ! Wiadomość tu podana jest formą niepisanego patentu. Ktokolwiek z Torunia czyta ten artykuł – przekażcie tę wiadomość toruńskiej fabryce.

____________