Szepty opadających liści

Obchodzimy różne rocznice i jubileusze – dobrowolnie wśród przyjaciół i rodziny bądź w sposób narzucany nam przez różne gremia (nawet zagraniczne). Jest tych rocznic zbyt dużo, by o nich pamiętać. Przemijają one tak szybko, jak jesienne liście opadłe na ziemię. W nadmiarze niepotrzebnych informacji tracimy z oczu to, co jest ważne i pożyteczne dla naszego umysłu. Dlatego, zanim kolejny rok odejdzie w przeszłość, podajemy skrótowo kilka pozytywnych wzorów. Zainteresowani konkretną osobą lub wydarzeniem mogą sobie łatwo znaleźć więcej potrzebnych informacji w internecie.

A więc, sto lat temu się urodzili : Jan Kobylański (1923-2019), ogromnie zasłużony działacz dla Polonii zamieszkującej Amerykę Południową; artykuł jemu poświęciliśmy opublikowaliśmy latem br). Matka Angelica (1923-2016) należąca do zakonu klarysek, w Stanach Zjednoczonych założyła prężną stację telewizyjną EWTN (Word Television Network). Shūsaku Endō (1923-1996)– japoński pisarz, tworzący swoje utwory z perspektywy katolika żyjącego w społeczeństwie buddyjskim.

Pięćdziesiąt lat temu (czyli rok 1973)

W czerwcu 1973 roku zespół prof. Sylwestra Kaliskiego z Wojskowej Akademii Technicznej uzyskuje temperaturę plazmy rzędu kilkudziesięciu milionów stopni Celsjusza. Chyba się zgodzicie, że trudno sobie wyobrazić tak wysoką temperaturę! W tamtych latach powstało wiele wynalazków, chociaż nie wszystkie znalazły zastosowanie w gospodarce, nastawionej głównie na przemysł ciężki. Obecnie, po tzw. “transformacji ustroju” i zamknięciu tysięcy fabryk, wiekszość najzdolniejszych konstruktorów wyjechalo z Polski, bo znaleźli pracę w innych krajach. Przykładem utalentowanego wynalazcy jest urodzony przed 100 laty Adam Słodowy – postać na tyle ciekawa, że zasługuje na osobny artykuł.

*

3 lipca 1973 roku w Helsinkach rozpoczynają się obrady KBWE / Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z udziałem wszystkich (bez Albanii) państw europejskich oraz USA i Kanady. Jednym z fundamentalnych postanowień tej konferencji była nienaruszalność powojennych granic w Europie. W kontekście kilkudziesięciu państw, Niemcy Zachodnie /NRF były zmuszone oficjalnie uznać naszą zachodnią granicę na Odrze i Nysie. Gdyby ich rząd tego nie zrobił, to byliby jedynymi w Europie, którzy kwestionują powojenną stabilizację kontynentu. Wiadomo jakie budziłoby to skojarzenia…

.

Zdjęcie na lewej stronie: Obrady KBiWE w Helsinkach, wśród delegatów główni przedstawiciele dwóch państw niemieckich (Helmut Schmidt – kanclerz RFN /NRF oraz przywódca NRD – Erich Honecker). Złośliwi ostrzegali, że Polska jest bezpieczna dopóki Niemcy są podzielone.

To było wielkie zwycięstwo ówczesnej polityki zagranicznej Polski (tak deprecjowanego dziś PRL-u). Do czasu tej konferencji kolejne rządy NRF uważały granicę na Odrze i Nysie za przejściową, a nasze Ziemie Zachodnie i Północne były przez nich określane jako “ziemie utracone” i będące tymczasowo pod administacją Polski.

Tutaj trzeba wspomnieć polską inicjatywę pokojową z roku 1957, zwaną Planem Rapackiego – ówczesnego ministra spraw zagranicznych. Było to memorandum Polski, złożone podczas XII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Chodziło o ustanowienie strefy bezatomowej w czterech państwach Środkowej Europy (Polska, Czechosłowacja, Niemcy Wschodnie i Niemcy Zachodnie). Plan pokrywał obszar 796 tysięcy km² zamieszkały przez 115 mln ludzi. Propozycja wzbudziła zainteresowanie również w niektórych kręgach Zachodniej Europy, ale sprzeciwiły się jej rządy RFN, USA i Wielkiej Brytanii.

Dwa miesiące po KBWE (czyli w dniach 4-13 września 1973 r.) odbyła się konferencja przedstawicieli 7 państw bałtyckich w Gdańsku.  Podpisano  wówczas konwencję ‘O ochronie rybołówstwa i zasobów żywych Bałtyku‘. Obyło się bez protestów otumanionych “ekologów”.

.

*

Cały rok 1973 był zdominowany 500-tną rocznicą urodzin Mikołaja Kopernika. Pod patronatem UNESCO obchodzono “Międzynarodowy Rok Kopernika” w różnych krajach i można nawet powiedzieć, że na całym świecie.

Miasteczko studenckie UMK w Toruniu

W Polsce główne obchody zorganizowano w Toruniu, gdzie urodził się nasz genialny astronom. Uroczystości z tej okazji było dużo w całym kraju, poza Toruniem w Krakowie, Olsztynie i Fromborku. Kilka najważniejszych to: otwarcie miasteczka studenckiego na toruńskich Bielanach, tam też odbył się kongres Międzynarodowej Unii Astronomicznej; w Krakowie imię Kopernika nadano Akademii Medycznej a w Olsztynie otwarto planetarium. W roku jubileuszowym odbyła się premiera filmu fabularnego p.t. “Kopernik” w reżyserii Czesława i Ewy Petelskich (zdjęcie powyżej, na prawej stronie).

Wreszcie – Frombork, gdzie Mikołaj Kopernik spędził około 30 lat swego życia, tam powstały jego największe dzieła. Zmarł tamże i pochowany został we fromborskiej bazylice Wniebowzięcia NMP. Podczas II-giej wojny światowej duża część Fromborka uległa zniszczeniu i w połowie lat 1960-tych rząd podjął decyzję odbudowy miasta przed wielkim jubileuszem 500-tnej rocznicy urodzin Kopernika.

.

Frombork w latach 1960-tych i zjazd jubileuszowy przy ławeczce Kopernika (rok 2023)

Przygotowanie miasta do tej rocznicy stało pod znakiem zapytania, gdyż woj. olsztyńskie odczuwało niedobór siły roboczej, zwłaszcza fachowców. Wówczas powstał pomysł żeby ten brak zastąpić harcerzami ze szkół zawodowych, przyzakładowych i z techników. Tak powstała największa akcja w historii harcerstwa, nazwana “Operacją 1001 Frombork“.

W latach 1967-1973 w tej akcji wzięło udział około 46 tys. harcerzy i instruktorów. A pracy nie brakowało.

Harcerze ze szkół górniczych, chemicznych budowali place, skwery; z Centrali Rolniczych Spółdzielni – chodniki, uczniowie szkół leśnych – zajmowali się sadzeniem drzew i krzewów; a z techników łączności zapewniali połączenia pomiędzy obozami i naprawiali uszkodzenia, konserwowali ponad 30 km linii telefonicznej; ich koleżanki z liceów pielęgniarskich pełniły dyżury na budowach, w izolatkach i w centralnym punkcie służby zdrowia; harcerki z techników gastronomicznych gotowały posiłki, pracowały w barze szybkiej obsługi oraz w stołówce PTTK. Zatrudnienie znaleźli też adepci krawiectwa, fotografii a także fryzjerstwa. Harcerki – uczennice studium wychowawczyń przedszkoli prowadziły dla miejscowej dzieciarni, wieczory legend, konkursy rysunkowe i festyny.

Nie można było od tej młodzieży wymagać 40-tygodniowego dnia pracy, więc zajęci byli przez trzy dni w tygodniu, po 6 godzin dziennie. Pozostały czas przeznaczono na różnorodne zajęcia rekreacyjne i szkoleniowe. Zwiedzali region – Pola Grunwaldu, Kętrzyn, Malbork, Elbląg i Krynicę Morską. Spotykali się z weteranami II-giej wojny światowej, pierwszymi osadnikami. Organizowano dla nich kursy sanitarne, przeciwpożarowe, łączności, fotograficzne, krótkofalarskie oraz pogadanki o Warmii i Mazurach. Do tego dochodziły gry terenowe, biwaki oraz ogniska z piosenkami.

Zdjęcie grupowe uczestników “Operacji 1001 Frombork” i spotkanie jubileuszowe w 2023 roku.

Obok wyników produkcyjnych i wychowawczych, efektem Operacji była szeroka reklama Fromborka. Miasto stawało się popularne w całym kraju i coraz liczniej odwiedzali je turyści.

Harcerze, którzy przepracowali trzy turnusy we Fromborku, otrzymali honorowe obywatelstwo tego miasta. Na 50-lecie zakończenia operacji “Frombork – 1001” zjechali się do Fromborka w dniach 11-13 VIII bieżącego roku. W programie były koncerty plenerowe, konferencja, złożenie kwiatów pod pomnikiem Kopernika, wieczorne ognisko. Podczas defilady przez miasto, grała gościnnie harcerska orkiestra z Tczewa.

.

1. W jubileuszowych uroczystościach wzięli też udział młodzi harcerze; 2-3. Medal pamiątkowy i Msza św. w bazylice, gdzie Mikołaj Kopernik został pochowany.

*

Przed 200 laty urodził się Władysław Syrokomla (1823-1862)

Wiersze W. Syrokomli w serii “Biblioteka poetów”

1. Tak w XIX wieku wyglądał SMOLGÓW (biał. Smolhawa / Смольгава) – gdy urodził się tam Władysław Syrokomla. Wieś polożona jest ok. 120 km na płd. od Mińska; 2. Po zawarciu małżeństwa z Pauliną Mitraszewską, poeta zamieszkał we wsi Borejkowszczyzna k. Wilna.

Władysław SYROKOMLA (1823-1862) właśc.Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz herbu Syrokomla był poetą i tłumaczem epoki romantyzmu. Nazywany często lirnikiem wioskowym, autor ironicznych wierszy stylizowanych na XVIII-wieczną sielankę oraz przyśpiewek ludowych. Poniżej cytujemy jego znany wiersz zatytułowany ‘Niepiśmienny‘, znany z lektur szkolnych, w czasach kiedy już od szkoły podstawowej uczono młodzież o skarbach polskiej literatury.

.

„Niepiśmienny” Ja nie zazdroszczę, uchowaj mnie Boże nic nikomu na tym bożym świecie jednego tylko pozazdrościć może, że wy panowie pisać umiecie. Dajcie mi pióro i kartkę białą nauczcie piórem wodzić w potrzebie tożby latało, tożby latało jak błyskawica po ciemnym niebie! Wszystko co boli, co cieszy szczerze co sam zobaczę, co mi kto powie wszystko bym wiernie kładł na papierze dumka po dumce, słowo po słowie. Spisałbym widok bożego świata każdy tak piękny, każdy tak odmienny a teraz wszystko marnie ulata bom nie uczony, bom niepiśmienny. Ludzie gotowi wyśmiać biedaka nie rozumieją jego przyczyny a czasem myśl przychodzi taka: żem niepiśmienny to nie z mojej winy. Lecz pióro nie wyskrzypi spod serca mowy a papier milczy jakby mur ścienny – dumki, gołąbki bywajcie zdrowi ja was nie schwycę, jam niepiśmienny.

.

Wiersz pochodzi z tomiku wydanego przez Ludową Spółdzielnię Wydawniczą w serii “Biblioteka poetów” (z okazji 150-tej rocznicy urodzin Syrokomli – okładka książki powyżej).

Ulubionym gatunkiem literackim Syrokomli była gawęda i jej odmiany, np. szlachecka, ludowa, żołnierska, historyczna, gminna czy regionalna. Bohaterami tych utworów była zwykle drobna szlachta zaściankowa i chłopi. Wszyscy oni byli czasem przedstawiani w promykach lekkiej ironii, co umożliwiało czytelnikowi różnorodną interpretację tych utworów. Z drugiej strony, do swoich gawęd Syrokomla często wplatał wątki moralne. Najbardziej znanym jego utworem tego rodzaju jest ‘Urodzony Jan Dęboróg‘ – przedstawiający spór dwóch rodów, zakończony dzięki miłości młodych.

Borejkowszczyzna to mała wioska, ale coraz więcej turystów odwiedza tamtejsze muzeum Władysława Syrokomli. Odbywają się tam rózne spotkania, święta ludowe i koncerty muzyczne połączone z recytacją poezji.

PS: Motyw zwaśnionych rodzin oraz miłość dwojga młodych serc umiejscowionych na przeciwnych stronach, to motyw częsty w literaturze. Jej najbardziej znanym przykładem jest ‘Romeo i Julia‘ – dramat opisany na tle średniowiecznego miasteczka (Werona w płn. Włoszech). W kinematografii polskiej ogromną popularność zdobył film ‘Sami swoi ‘ o skłóconych rodzinach pochodzących z Kresów – tam gdzie żył Władysław Syrokomla. We wspomnianym filmie, Witek Pawlak i Jadzia Kargul sprawili dużo zamieszania zakochując się w sobie, wbrew kategorycznym sprzeciwom swoich rodziców.

______________