Pieśn, która łączy kultury
„LA PALOMA” to znana w całym świecie piosenka, skomponowana w 1863 roku. W ciągu ostatnich 160 lat tysiące artystów, orkiestr oraz instrumentalistów indywidualnych interpretowało ją w różnych kulturach, sceneriach, aranżacjach i nagraniach. Śpiewały ją setki wspaniałych artystów. Jaki jest jej sekret? Dlaczego wzrusza ludzi każdego koloru skóry i wyznania?
Miniaturowa doskonałość tego dzieła składa się z trzech części: 1. Tajemniczy, cichy wstęp zapowiadający jakiś dramat; 2. W częsci drugiej tempo przyspiesza, podobnie jakby spłoszony ptak wzbijał się do lotu, gdy wiatr uderza w żagle statku; 3. Na koniec przychodzi smutny czas pożegnania. Utwór został napisany przez hiszpańskiego kompozytora Sebastiána IRADIERA (czasami jego nazwisko pojawia się jak Yradier) – zaledwie dwa lata przed śmiercią i nie mógł sobie nawet wyobrazić, że będzie to najczęściej grana melodia na świecie. Wkrótce po publikacji piosenka ukazała się w tłumaczeniach na język francuski i niemiecki, a po latach pojawiło się wiele innych.
.
| LA PALOMA – początek (oryginalny tekst) 1. Cuando salí de la Habana ¡Válgame Dios! Nadie me ha visto salir Si no fuí yo. Y una linda Guachinanga S’allá voy yo, Que se vino tras de mi, Que sí señor. Refren: Si a tu ventana llega Una Paloma, Trátala con cariño, Que es mi persona. Cuéntale tus amores, Bien de mi vida, Corónala de flores, Que es cosa mía. Ay, chinita que sí! Ay, que dame tu amor! Ay, que vente conmigo, Chiquita, a donde vivo yo! |
POLSKIE TŁUMACZENIE : 1. Gdy opuściłem Hawanę, mój Boże! Nikt mnie wtedy nie widział, nawet miła Guachinanga. Ale idę, tak się już stało, proszę pana. Refren: Kiedy się gołąb pojawi w twoim oknie, traktuj go przyjaźnie, bo to będę ja. Powiedz mu o swojej miłości i ukoronuj kwiatami. Ach, Chinita podaruj mi swoją miłość.
.
Miniaturowa doskonałość tego dzieła składa się z trzech części: 1. Tajemniczy, cichy wstęp zapowiadający jakiś dramat; 2. W częsci drugiej tempo przyspiesza, podobnie jakby spłoszony ptak wzbijał się do lotu, gdy wiatr uderza w żagle statku; 3. Na koniec przychodzi smutny czas pożegnania. Utwór został napisany przez hiszpańskiego kompozytora Sebastiána IRADIERA (czasami jego nazwisko pojawia się jak Yradier) – zaledwie dwa lata przed śmiercią i nie mógł sobie nawet wyobrazić, że będzie to najczęściej grana melodia na świecie. Wkrótce po publikacji piosenka ukazała się w tłumaczeniach na język francuski i niemiecki, a po latach pojawiło się wiele innych.
.
| LA PALOMA – dokończenie 2. El día que nos casemos ¡Válgame Dios! En la semana que hay ir Me hace reir Desde la Iglesia juntitos, Que sí señor, Nos iremos a dormir, Allá voy yo. (Refren) 3. Cuando el curita nos eche La bendición En la Iglesia Catedral Allá voy yo Yo te daré la manita Con mucho amor Y el cura dos hisopazos Que sí señor (Refren) |
.
Naturalnie, najczęściej słyszana jest po hiszpańsku, bo przecież w tym języku powstała. Śpiewaniu Olimpii Delgado towarzyszą w tle ilustracje historyczne z tamtej epoki – (4:23) https://www.youtube.com/watch?v=dUHc4e46S5g . W oryginalnym języku śpiewa ją też śpiewa słynny tenor Placido Domingo (4:27) https://www.youtube.com/watch?v=6vZWMvC5ygs.
.
Scena z filmu i obraz Édouarda Maneta (1832-1883) przedstawiający rozstrzelanie cesarza.
Fragment z filmu “Juarez” pokazany jest gdy śpiewała Rosita Serrano – (3:49) https://www.youtube.com/watch?v=x4AY_RRTSQ0 . „La Paloma” szybko zyskała popularność w Meksyku i była ulubioną piosenką cesarza Maksymiliana. Stało się to w tragicznym okresie Meksyku, dotkniętego rewolucyjnym okrucieństwem. Jak pokazał film tenfilm, rewolucyjni sędziowie skazali Maksymiliana na śmierć. Stał on się ofiarą agresywnej propagandy, a stając przed plutonem egzekucyjnym wyraził swoje ostatnie życzenie: wysłuchać melodii „La Paloma”. Dramat ten znacząco wpłynął na powszechną opinię, że „La Paloma” nie jest piosenką hiszpańską, ale meksykańską. Utwór śpiewa tu Meksykanka Anacani Echeverria – (2:22) https://www.youtube.com/watch?v=DrOVPDXGlHw (Zdjęcie widać poniżej).
Główny temat pieśni („Válgame Dios, Gonzalo es La Paloma” / O Boże, mój Gonzalo pojawia się jak Gołębica!) może mieć swoje stare korzenie w epizodzie, który miał miejsce w roku 492 przed Chrystusem, zanim nastąpiła perskiego wodza Dariusza na Grecję. Perska flota dowodzona przez Mardoniosa została porwana przez sztorm u wybrzeży, niedaleko góry Athos. Gdy okręty zaczęły tonąć, Grecy zauważyli uciekające białe gołębie. Historia była początkiem legendy, że ptaki te odlatują z tonących okrętów, by zanieść do ich domów ostatnią wiadomośc o miłości tych, co wkrótce zginą na morzu. Tak narodziła się nadzieja, że ostateczna więź miłości przezwycięży śmierć i rozłąkę, co znalazło odzwierciedlenie w „La Palomie”. Chociaż rożne teksty nie zawsze w oddają treść oryginału, to zasadniczy motyw tej pieśni zdaje się ciągle w nich powtarzać, wyrażając napięcie między oddaleniem i samotnością a nawet – między miłością a śmiercią.
W tym miejscu można przypomnieć słynną Greczynkę, Marię Callas (1923-1977), której prawdziwe nazwisko brzmiało Maria Anna Cecilia Sofia Kalogeropoulos. Urodzona przed 100 laty, była słynną śpiewaczką, uznaną jako największy talent sopranowy w historii opery. Stała się legendą nie tylko dzięki wspaniałemu głosowi, ale także przez doskonałość techniczną śpiewu i wyrazistą grę aktorską. Występowała w najsłynniejszych teatrach Europy i Ameryki Północnej a zmarła w Paryżu w wieku zaledwie 54 lat. Kiedy Callas odwiedziła Grecję, jej była nauczycielka Elvira de Hidalgo zaśpiewała dla niej „La Palomę” po grecku – (3:11) https://www.youtube.com/watch?v=GlI8TkOvsIE .
Tak śpiewano La Palomę w Azji. Najpierw Korea – (4:03) https://www.youtube.com/watch?v=u82Nx376bfk ; Iran – (4:07) https://www.youtube.com/watch?v=VVvOX106qpY ; oraz Chiny (4:46) https://www.youtube.com/watch?v=NLmvu_wPn28 ; Afganistan – (2:41) https://www.youtube.com/watch?v=gmK_JOlKVJY. Republika Południowej Afryki / Leonore Veenemans – w języku afrikaans (3:46) http://www.youtube.com/watch?v=mgcxgK1uXj8 .
.
1 Węgerka Katica Illenyi śpiewa grając także na skrzypcach – (4:33) http://www.youtube.com/watch?v=O89DV9LE1vY ; 2. Bułgaria, Todor Varbanov – (3:40) https://www.youtube.com/watch?v=WAp-xdoXSzk ; 3. Znany w Czechosłowacji duet, Yvetta Simonová i Milan Chladil (3:22) https://www.youtube.com/watch?v=j28H8l4ktWA .
.
1. Weteran piosenki jugosłowiańskiej Ivo Robić (2:10) https://www.youtube.com/watch?v=a34x2BhVGbw ; 2. Włoskie śpiewanie w grupie „La belle epoque” – (3:55) https://www.youtube.com/watch?v=h2nLLlAeu6o 3. W języku francuskim piosenkę spopularyzowała Mirelle Mathieu – (4:00 ) https://www.youtube.com/watch?v=Ku5h5bk5c20 .
Tworzono różne formy La Palomy na milionach płyt z nagraniami muzyków stylu pop, jazz, muzyka rockowa, zespoły folklorystyczne, orkiestry wojskowe, a nawet operę. Według słynnej „Księgi Rekordów” najczęściej wykonywanym utworem był utwór zespołu „The Beatles” (nagrany 1600 razy). Tymczasem szacuje się, że różne płyty muzyczne produkowały „La Palomę” w ilości 5 tysięcy wydań czyli trzykrotnie wiekszą! W Polsce bardzo wielu wykonawców ma tę piosenkę w swoim repertuarze, ale najbardziej popularne i chyba pierwsze po wojnie wykonanie nagrał Tercet Egzotyczny – (3:09) https://www.youtube.com/watch?v=2S4q1kQrMhA ;
.
1. Po rosyjsku śpiewa – Klaudia Szulżenko (4:03) https://www.youtube.com/watch?v=bL54s63iAHI ; 2. Orkiestra Ingve Stoor w Szwecji – (3:14) https://www.youtube.com/watch?v=YYj84Vfyb10&t=3s ; 3. Wersja niemiecka, śpiewa Joseph Schmidt (3:24) https://www.youtube.com/watch?v=0CNybp3EOcg .
.
1. W Holandi śpiewal ją chłopiec Heintje Simons (2:44) https://www.youtube.com/watch?v=R9BCglFAWnc 2. W języku portugalskim – Nana Mouskouri – (4:20) https://www.youtube.com/watch?v=BUrSoZ7crIY ; 3. Po angielsku- Engelbert Humperdinck (3:15) https://www.youtube.com/watch?v=nfb_5pmzwmU .
W różnych miejscach na świecie – m.in. w Afganistanie, Meksyku, Hiszpanii, na Hawajach, Filipinach, w Niemczech, Rumunii, Zanzibarze i Goa – „La paloma” zyskała status pieśni ludowej. Przez wiele lat popularność czasami tej pisenki rosła i malała, ale nigdy się nie skończyła. Można ją zatem uznać za jeden z uniwersalnych sukcesów muzycznych, który nadal przyciąga artystów z różnych tradycji i kultur.
Kiedy posluchaliśmy już tyle wykonań tej pieśni, to warto zapoznać się z jej kompozytorem, Sebastiánem Iradierem (1809-1865). Jego nazwisko zawsze kojarzy się z La Palomą, chociaż skomponował on znacznie więcej utworów. Sebastiánem IRADIER SALAVERRI (1809-1865) urodził się we wsi Lanciego niedaleko Logroño (północna Hiszpania). Mając zaledwi 9 lat, śpiewał w chórze Colegiata w Santa Maria de Vitoria. Także w rodzinnym mieście, jako młody chłopak, nauczył się grać na fortepianie i organach. Wiosną 1827 roku Iradier zdał egzamin i otrzymał stanowisko organisty w kościele San Miguel Arcángel. Dwa lata później Sebastián poślubił Brigidę de Iturburu i mieli syna Pabla (Pablo). Oprócz gry na organach Iradier lubił popularne piosenki. Dla miejscowej szlachty grał na gitarze bolera oraz inne melodie. W 1833 roku otrzymał pozwolenie na rozpoczęcie studiów kompozytorskich w Madrycie. Tam poznał ważnych ludzi ze świata literatury, sztuki i polityki. W stolicy osiągnął duży prestiż i popularność.
Wkrótce zapisał się do klasy mistrzów kompozytorskich i został zastępcą dyrektora Akademii Filharmonii Matritense. Uczył harmonii i kompozycji w Powszechnej Szkole w Madrycie oraz został członkiem honorowym Akademii Filharmonicznej. W latach 1839-1850 Iradier był nauczycielem teorii muzyki i śpiewu w Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Madrycie. Udzielał także prywatnych lekcji śpiewu i pomagał studentom, którym brakowało pieniędzy, na naukę w Konserwatorium. Ponadto otworzył sklep muzyczny i drukarnię, by łatwiej rozpowszechniać swoje utwory.
.
Od ponad wieku tę melodię grają liczne orkiestry. Wymieniamy tylko kilka, 1. przed bardzo znaną 101 Strings Orchestra / Orkiestra 101 skrzypiec – (3:59) https://www.youtube.com/watch?v=WlDaTx8j4do . 2. W rytmie argentyńskiego tanga (3:19) https://www.youtube.com/watch?v=d53FiKmWyTw orkiestrę Escuel Argentina prowadzi jej kierownik ; 3. Francuski dyrygent Paul Mauriat i jego orkiestra (3:06) https://www.youtube.com/watch?v=p-M21lWyahA ; Czeska Orkiestra Václava Hybša – (3:19) https://www.youtube.com/watch?v=Y6tqLnc6xCY ; 4. Indiański zespół muzyczny INKA GOLD – (6:19) https://www.youtube.com/watch?v=IrUbFvF8Lzk ; 5. Helmut Zacharias (2:49) https://www.youtube.com/watch?v=3BHHmEJPC1o ; 6. André Rieu w Meksyku – (3:47) https://www.youtube.com/watch?v=R5L1UAGow3k .
.
W 1850 roku Iradier udał się do Paryża i udało mu się wejść w tamtejsze środowisko muzyczne. Po siedmiu latach wraz ze słynną kontraltem Mariettą Albonitrą odbył tournée po Stanach Zjednoczonych, Meksyku i Kubie.
Szczególnie pobyt na Kubie okazał się dla niego owocny. Muzyka tej Perły Karaibów zainspirowała go do skomponowania „La Palomy” w 1863 roku. Drugim, też opartym na motywach kubańskich, utworem Iradiera była „Habanera”, którą George Bizet wykorzystał w swojej operze „Carmen”. Gdy Iradier był już ostatnich latach swego życia, w Paryżu ukazała się książka pt. Fleurs d’Espagne (Kwiaty Hiszpanii) zawierająca najpopularniejsze pieśni Iradiera w tłumaczeniu na język francuski.
.
Vitoria – rodzinne miasto Iradiera
Wzrok Iradiera zaczął się pogarszać i wtedy zdecydował się wrócić do swego rodzinnego miasteczka. Tam zmarł w grudniu 1865 roku, zapomniany i nieświadomy, że „La Paloma” stanie się światowym przebojem. Jej twórca został pochowany na cmentarzu Santa Isabel de Alava i zostało po nim jedno wspomnienie. Codziennie w południe ta słynna jego melodia rozbrzmiewa z ratusza w Vitorii.
.
Utwór Iradiera był grany nie tylko przez orkiestry, ale również przez pojedynczych instrumentalistów – nagrywany na niezliczonej ilości taśm, płyt muzycznych itp. Zaczniemy od 1. Gitary stalowej, która brzmi podobnie jak GITARA HAWAJSKA – (4:55) https://www.youtube.com/watch?v=_mdxpWDigS4 ; 2. Enrico Monte gra na TRĄBCE – (3:31) https://www.youtube.com/watch?v=7PTyOS_gFQM&t=13s ; 3. Anastasia Tiurina, 10-letnia dziewczynka z Rosji, gra na BAŁAŁAJCE – (5:11) https://www.youtube.com/watch?v=pow1Ht_-KUw ; 4. HARMONIKA (3:42) (3:42) https://www.youtube.com/watch?v=DZZFi5DeFM0 ; 5. Wirtuoz KLARNETU Acker Bilk (2:49) http://www.youtube.com/watch?v=LUCyp7Fsepg .
Obecnie „La Paloma” jest dostępna w wielu tekstach i różnych językach. Wszystkie jednak zawierają główny motyw białej gołębicy jako symbolu prawdziwej miłości. Powtarza się to nieustannie, nawet jeśli brakuje kontekstu hiszpańskiego oryginału o kubańskim marynarzu, który ubolewa nad rozstaniem z „Guachinanga chinita” (uroczą wybranką jego serca). Prosi ją by wróciła do jego okna w postaci białej gołębicy. Po przeczytaniu naszego artykułu za każdym razem, gdy usłyszysz tę legendarną piosenkę, to w Twojej wyobraźni pojawi się biała gołębica – symbol pięknej i wiernej miłości.
______________