Tak w Polskę iść (Cz. 2a)

January 9, 2023

Wybrzeże Słowińskie

Wybrzeże SŁOWIŃSKIE rozciąga się na wschodzie Pobrzeża Koszalińskiego – od Kołobrzegu na zachodzie po Karwię na wschodzie. Krajobraz to głównie nadmorskie wydmy, bagna i jeziora (np. Łebsko). Najczęstszym krajobrazem roślinnym są nadmorskie bory sosnowe, rzadziej – olszyny i nielicznie – buczyny pomorskie. W zachocniej części tego wyrzeża znajduje się Słowniński Park Narodowy i muzeum przyrodnicze w Smołdzinie. Nazwa regionu pochodzi od grupy etnograficznej Słowińców posługującej się gwarą podobną do kaszubskiej. Od wieku XVII ulegali oni stopniowej geramanizacji, a język niemiecki wypierał coraz brutalniej miejscowy dialekt. Po wojnie ostatnie kilkaset osób wyemigrowało do NRF.

Fragmenta skansenu słowińskiego. Podobnie pustoszeją wioski w całym prawie kraju, szczególnie na Ziemiach Odzyskanych. Podczas 30-letnich rządów POPiSu miliony młodych Polaków wyemigrowało w poszukiwaniu pracy.

Jako wspomnienie po miejscowej ludności, na terenie parku narodowego pozostało już tylko Muzeum Wsi Słowińskiej. Ich język zaniknął podobnie jak setki innych, pod naporem silniejszych jak np. niemiecki podczas zaborów (tzw. Kulturkampf kanclerza Bismarcka). Dzisiaj mamy do czynienia z podobnym zjawiskiem: języki rodzime ubożeją przez natrętne i bezmyślne wprowadzanie słów angielskich na miejsce wyrazów pięknej mowy ojczystej. A języka słowińskiego już nikt nie używa. Czy nie jest to przestrogą? Wybrzeże Słowińskie, podobnie jak całe Pobrzeże Koszalińskie, to region słabo zaludniony. Większe miasta leżą głównie nad morzem: Kołobrzeg, Darłowo, Ustka i Łeba.

Interesującą dla turystów jest wieś Jarosławiec – nadmorski kurort, w którym znajduje się unikalne Muzeum Bursztynu przedstawiające historię “bałtyckiego złota” w scenograficznej formie. W Jarosławcu od ponad 30 lat organizowany jest Międzynarodowy Bieg na Plaży. Dla młodzieży szkonej są to dystanse 500 i 1000 metrów a dla biegaczy zaawansowanych – 15 kilometrów.

Diecezja Pelplińska

Pelplin, ma bardzo długą tradycję – sięgającą XIII-go wieku. Obecnie ta diecezja należy do Archidiecezji Gdańskiej. Składa się z 30 dekanatów i 290 parafii.

1. Katedra katedralna w Pelplinie; 2. Herb diecezji; 3. Centrum Pelplina

Wybuch II wojny światowej otworzył najbardziej tragiczny rozdział w historii Pelplina. Seminarium Duchowne stało się m.in. więzieniem, gdzie przeprowadzano przesłuchiwania więźniów połączone z torturami. W pozostałych zabudowaniach seminaryjnych Niemcy utworzyli szkołę policyjną, z czasem zakwalifikowaną jako filia obozu koncentracyjnego w Stutthofie. 20 października 1939 r. po procesji zamordowano pelplińskich profesorów, kanoników i pracowników Kurii oraz kilku świeckich mieszkańców Pelplina.

1 Dekanat ŁEBA / 9 parafii

Łeba to miasto i miejscowość wypoczynkowa z portem morskim i kąpieliskami. W mieście znajduje się Muzeum Archeologii Podwodnej i Rybołówstwa Bałtyckiego, a w pobliżu rezerwat przyrody Mierzeja Sarbska. Na zachód od Łeby rozciąga się Słowiński Park Narodowy z ruchomymi wydmami oraz jeziorami Łebsko i Gardno.

1. Kościół św. Anny w Sarbsku; 2. Garczegorze – plakat o dożynkach.

Parafie w Dekanacie Łeba: Białogarda (św. Jana Chrzciciela); Cecenowo (Wniebowzięcia NMP); Charbrowo (św. Józefa Oblubieńca); Garczegorze (św. Marii Magdaleny); Łeba (św. Jakuba Apostoła); Łeba (Wniebowzięcia NMP); Łebień (NMP Królowej Polski); Sarbsk (św. Anny); Sasino (pw Miłosierdzia Bożego).

1. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Łebie; 2. Cecenowo; 3. Charbrowo.

W malej wiosce Sarbs (5 km na wch. od Łeby) powstało pierwsze w Polsce otwarte oceanarium morskimi zwierzętami jak foki i podobne do nich kotiki rodem z Ameryki Płd. W rezerwacie przyrody “Choczewskie Cisy koło Sasina rosną dorodne sosny a między nimi wrzosy a w pobliżu szerokie morskie plaże.

Wysoczyzna Damnicka

1. Wysoczyzna w okolicach Główczyc; 2. Przez region przepływa 99-kilometrowa Łupawa, rzeka popularna wśród kajakarzy.

Wysoczyzna Damnicka leży w centrum Pobrzeża Koszalińskiego, między Słupią a Łebą – dwiema rzekami wpływającymi do Bałtyku. Najwyższe wzniesienia dochodzą tutaj do 120 metrów i mają strome zbocza, które oddzielają wyżynę od regionów sąsiednich. Na krańcach tej wysoczyzny znajduą się dwa miasta: Słups i Lębork. Inne miejscowości to: Lubczewo, Święcichowo, Szczypkowice, Michałowo, Pobłocie i Czarnówko.

2 Dekanat GŁÓWCZYCE / 9 parafii

Parafie: Damno (św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza); Gardna Wlk. (Nawiedzenia NMP); Główczyce (św. Ap. Piotra i Pawła); Objazda (MB Częstochowskiej); Skórowo (św. Stanisława); Smołdzino (par. Trójcy Świętej); Stowięcino (św. Stanisława); Wrzeście (pw Przemienienia Pańskiego); Zagórzyca (św. Józefa).

1. Główczyce; 2. Zagorzyca; 3. Smołdzino.

W sąsiedztwie Bałtyku i kilku przymorskich jezior znajduje sie duża wioska Smołdzino a w niej muzeum przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego, wieża widokowa i przystań żeglarska nad jeziorem Gardno,

Wysoczyzna Żarnowiecka

Jezioro Żarnowieckie

Obszar stanowi wysoczyznę położoną na wysokości przekraczającej miejscami 100 m npm. Dominują krajobrazy naturalne pagórkowate. Lesistość regionu wynosi 39%, tworząc małe i średnie kompleksy (Puszcza Wierzchucińska i Puszcza Darżlubska). Głównymi gatunkami są sosna (70% ogólnej powierzchni) oraz buk – 21%.

3 Dekanat GNIEWINO /9 parafii

1. Gniewino; 2-3. Brzeźno – dożynki i kościół parafialny. a; 2. Brzeźno Lęborskie – dożynki i kościół prafialny.

Białogóra (pw. Wniebowzięcia NMP); Bożepole Wielkie (św. Piotra Apostoła); Brzeźno Lęborskie (św. Apostołów Piotra i Pawła); Choczewo (MB Królowej Polski); Gniewino (św. Józefa Robotnika); Kostkowo (św. Ottona); Łęczyce (św. Antoniego); Wierzchucino (Najświętszego Serca Pana Jezusa); Zwartowo (św. Józefa Oblubieńca NMP).

1. Bożepole Wielkie; 2. Pielgrzymka z Białogóry; 3. Choczewo.

Wysoczyzna Polanowska

Wysoczyzna Polanowska jest obszarem przejściowym między nisko położonymi terenami Pobrzeża Koszalińskiego a wyższymi partiami ciągu wzniesień Pojezierza Bytowskiego (na południe od szosy Słupsk – Lębork). Mezoregion cechuje się znacznym zalesieniem. Przeważają lasy mieszane, które zajmują 59% ogólnej powierzchni. Są to głównie buczyny i ubogie dąbrowy oraz bory sosnowe z dużym udziałem łęgów jesionowo-olszowych i olsów.

4 Dekanat ŁUPAWA / 9 parafii

Łupawa leży wśród rozległych lasów, na obszarze o bogatej rzeźbie terenu. Przez wieś płynie rzeka Łupawa, o której wspomnieliśmy omawiając Wysoczyznę Damnicką.

1. Budowo; 2. Łupawa – Jasełka Bożonarodzeniowe; 3. Nożyno.

Parafie dekanatu : Budowo (NMP Królowej Polski); Cewice (Wniebowzięcia NMP); Czarna Dąbrówka (św. Stanisława Kostki); Dębnica Kaszubska (św. Jana Chrzciciela); Dobieszewo (św. Stanisława); Łupawa (MBożej Częstochowskiej); Mikorowo (św. Kazimierza); Nożyno (św. Antoniego Padewskiego); Rokity (św. Andrzeja Boboli).

1-2. Czarna Dąbrówka w porannej mgle i herb gminy; 3. Dębnica Kaszubska, uroczystosć I-wszej Komunii.

5 LĘBORK – 2 dekanaty / 10 parafii

Lębork leży w pradolinie Redy-Łeby, na pograniczu wysoczyzny Żarnowieckiej i Polanowskiej. Wiosną i latem 1939 w Lęborku zaczęły się przygotowania do wojny. Prasa informowała o rzekomych antyniemieckich akcjach w Polsce, co miało usprawiedliwiać antypolskie akcje w powiecie lęborskim. Od połowy lipca 1939 wywiad polski stwierdził nasilony ruch wojsk III-ciej Rzeszy i z tego regionu rzeczywiście Niemcy zaatakowały Polskę 1 września o godzinie 4:45. oddziały Wehrmachtu zaatakowały Polskę z terenu powiatu lęborskiego. Zimą 1945 do Lęborka został skierowany marsz śmierci więźniów z obozu w Stutthof.

1. Przez Lębork płynie Łeba i po 30 km wpada do morza; 2. Kościół św. Jakuba, jedno z ważniejszych sanktuariów diecezji.

Kilkanaście lat po wojnie nastąpił intensywny rozwój przemysłu w Lęborku, rozwinął się przemysł ciężki oraz materiałów budowlanych, szczególnie produkcja cegieł. W połowie lat 70. w mieście zostały uruchomione zakłady ZWAR, produkujące aparaturę wysokiego napięcia. Zakład ten eksportował za granicę znaczną część swojej produkcji. Został on, podobnie jak wiele innych zakłądów pracy, zlikwidowany w ramach tzw. “transformacji.” Władze miejskie zaczęły zabiegać o inwestorów i jesienią 1993 rozpoczęła się budowa zakładu zajmującego się produkcją frytek.

1. Mosty, przed burzą; 2. Lębork, parafia NSPJ; 3. Rozłazino – kościół św. Wojciecha.

Parafie: Leśnice (Matki Bożej Częstochowskiej); Lębork (6 parafi : pw. Miłosierdzia Bożego, pw. Najświętszego Serca P.J, pw. NMP Królowej Polski, św. Jadwigi Śląskiej, św. Jakuba Apostoła, św. Maksymiliana Marii Kolbego); Mosty (św. Brata Alberta Chmielowskiego); Nowa Wieś Lęborska (Niepokalanego Poczęcia NMP); Rozłazino (św. Wojciecha).

Pojezierze Bytowskie

Pojezierze Bytowskie ma niezwykle urozmaiconą rzeźbę terenu. Rozciąga się na długości 70 km i szerokości ok. 20 km. Są tu najwyższe wysokości bezwzględne w całym makroregionie, które rozdzielają dział wodny pomiędzy rzekami wpadającymi do Morza Bałtyckiego a tymi, które płyną na południe, do Pradoliny Toruńskiej. Lasy zajmują 47% obszaru, przeważają krajobrazy buczynowe i bory sosnowe.

6 Dekanat SIERAKOWICE / 11 parafii

Sierakowice – bardzo duża wieś z unikalnym Parkiem Ośmiu Błogosławieństw, w którym połączono elementy przyrodnicze, architektoniczne i religijne. Wśród wielu pamiątkowych obiektów jest pomnik księdza Bernarda Sychty (1907-1982) – etnografa i językoznawcy, który opracował 7-tomowy słownik dialektów i gwar kaszubskich. W parku odbywają się cykliczne imprezy jak np. Przegląd Teatrów Szkolnych, Przegląd Zespołów Kolędniczych i Spotkania Rodzin Muzykujących.

1. Gowidlino; 2. Linia – wnętrze kościoła NSPJ; 3. Tuchlino.

Parafie: Gowidlino (Niepokalanego Poczęcia NMP); Kamienica Królewska (MB Nieustającej Pomocy); Linia (pw Najświętszego Serca Pana Jezusa); Łebunia (św. Michała Archanioła); Miechucino (św. Wojciecha i św. Brata Alberta Chmielowskiego); Mirachowo (św. Jana Chrzciciela); Siemirowice (św. Ignacego Loyoli); Sierakowice ((2 parafie : św. Jana Chrzciciela i św. Marcina); Strzepcz (św. Marii Magdaleny); Tuchlino (Matki Boskiej Częstochowskiej).

W pobliżu Kamienicy Królewskiej wznosi się „Zamkowa Góra” o wysokości 229 m npm. oraz pozostałości starego grodziska. Na tym wzgórzu ustawiono taras widokowy, z którego rozciąga się widok na sześć okolicznych jezior.

7 Dekanat BYTÓW / 14 parafii

Mówi się, że Bytów jest miastem położonym na górach.

Bytów (16 tys mieszk) – miasto i siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bytów, położone nad rzekami Borują oraz Bytową i jeziorem Jeleń. W 1912 Polacy stanowili w powiecie bytowskim ok. 15% ludności i traktat wersalski pozostawił miasto w granicach Niemiec. Mimo to w okresie 1919–1939 działały tu liczne polskie organizacje. Od 1930 działał polski bank oraz związek Polaków w Niemczech[7]. W okresie II wojny światowej ośrodek konspiracji (Gryf Kaszubski). W 1945 zniszczony w 70%. W miejscowości działał Zakład Rybacki Bytów wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Słupsk.

1. Nakła; 2. Herb gminy Borzytuchom; 3. Pomysk Wielki.

Parafie: Borzytuchom (Najświętszego Serca Jezusa); Bytów ( 2 parafie : św. Filipa Neri oraz parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Jana Chrzciciela); Gostkowo (św. Jana Marii Vianneya); Kołczygłowy (Chrystusa Króla); Kramarzyny (Najświętszego Serca Pana Jezusa); Mądrzechowo (św. Jana Pawła II); Nakla (św. Jadwigi Królowej); Niezabyszewo (św. Mikołaja); Parchowo (św. Mikołaja); Pomysk Wielki (Niepokalanego Serca NMP); Półczno (św. Apostołów Piotra i Pawła); Tuchomie (św. Michała Archanioła); Ugoszcz (św. Marii Magdaleny).

W Połczynie organizowane są cykliczne rekolekcje p.t. “Duch, który umacnia miłość“. Uczestniczą w nich dzieci, młodzież i rodziny, a do wspólpracy zapraszane są Oazy Ruchu “Światło i Życie” oraz inne organizacje pro-rodzinne.

Pojezierze Kaszubskie

Jest ono położone najwyżej ze wszystkich pojezierzy pomorskich. Prawie wszystkie jeziora leżą na wysokości od 149 do 216 m n.p.m. Mezoregion jest otoczony wieloma kaszubskimi wioskami, stąd nazwa. Jednak te wioski rozrzucone są na znacznie większym obszarze, więc dokładniejszą tu nazwą byłoby Pojezierze Kartuskie. Położone na wschodnim krańciu pojezierza Kartuzy są tam jedynym miastem.

Cały region między dużymi wioskami pokrywają lasy oraz liczne jeziora. Utworzony Kaszubski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnie ponad 300 km² na terenie ośmiu gmin w powiatach Kartuzy i Kościerzyna. W jego centrum znajduje się pierścień Raduńskich Jezior (zdjęcie powyżej, na lewej stronie). Tędy przepływają cztery główne rzeki : Radunia, Łeba, Słupia i Wierzyca. Region położony zaledwie 30 km od Trójmiasta jest licznie odwiedzany przez turystów.

Jeziora Raduńskie wypełniają głębokie rynny i w połączeniu ze Wzgórzami Szymbarskimi tworzą bardzo urozmaicone krajobrazy. Stąd tę część parku krajobrazowego nazwano Szwajcarią Kaszubską.

8 Dekanat KARTUZY / 13 parafii

Walki o wyzwolenie Kartuz z okupacji hitlerowskiej rozpoczęły się 9 marca 1945 i trwały tylko jeden dzień, ale poległo w nich 320 żołnierzy Armii Czerwonej. Miasto zaatakowały oddziały pancerne i piechota 2 Frontu Białoruskiego Konstantego Rokosowskiego. Po wojnie coraz większe znaczenie miał przemysł drzewny. Powstały też nowe zakłady przemysłu spożywczego jak np. przetwórstwo runa leśnego.

1. Grzybno; 2. Kolegiata NMP w Kartuzach; 3. Kiełpino.

Parafie dekanatu: Borowo (Chrystusa Króla Wszechświata); Chmielno (św. Apostołów Piotra i Pawła); Goręczyno (Trójcy Świętej i Wszystkich Świętych); Grzybno (Niepokalanego Poczęcia NMP); Hopowo (Nawiedzenia NMP); Kartuzy (3 parafie: św. Kazimierza, św. Wojciecha i Wniebowzięcia NMP); Kiełpino (św. Michała Archanioła); Prokowo (MB Częstochowskiej); Przodkowo (św. Andrzeja Apostoła); Sianowo (Narodzenia NMP); Somonino (pw Przemienienia Pańskiego i NMP Królowej Polski).

1. Do kościoła w Goręczynie prowadzi alej lipowa; 2. Somonino.

Do sanktuarium MB Królowej Kaszub w Sianowie zjeżdżają się tłumy, nie tylko z okolicznych wiosek ale rodacy żyjący na emigracji.

9 Dekanat STĘŻYCA / 9 parafii

Gołubie – kąpielisko nad jeziorem

Wieś położona jest między Jeziorem Raduńskim Górnym a Jeziorem Stężyckim na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego. Przez Stężycę prowadzi szlak wodny „Kółko Raduńskie”. Natomiast w Gołubiu znajduje się ogród botaniczny, a przy pobliskich jeziorach organizowane są obozy harcerskie.

1. Stężyca – kościół o zachodzie słońca; 2. Św. Teresa z Lisieux, patronka parafii w Szymbarku; 3. Szymbark.

Parafie – Brodnica Górna (Najświętszego Serca Pana Jezusa); Gołubie (NMP Częstochowskiej); Klukowa Huta (NMP Matki Miłosierdzia); Mściszewice (Wniebowzięcia NMP); Skorzewo (MB Nieustającej Pomocy); Stężyca (św. Katarzyny Aleksandryjskiej); Sulęczyno (Świętej Trójcy); Szymbark (św. Teresy od Dzieciątka Jezus); Wygoda Łączyńska.

Stężyca – obelisk poświęcony pamięci organizacji “Gryfa” którzy walczyli o polskość tych ziem.

Ze Stężycą związany był Bronisław Brunka (1904 -1944) – działacz społeczny, członek Tajnej Organizacji Wojskowej “Gryf Kaszubski.” Urodził się w roku 1904, był rolnikiem i mieskał mieszkał w Stężyckiej Hucie, niedaleko Stężycy. Był jednym ze współorganizatorów TOW “Gryf Kaszubski” która walczyła z Niemcami o polskość Kaszub i całego Pomorza. Rozstrzelany został w Szymbarku 24 maja 1944 r. SZYMBARK leży w paśmie Wzgórz Szymbarskich, u podnóża Wieżycy (328 m npm – najwyże wzniesienie w tym regionie).

Charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego na Kaszubach są krzyże i kapliczki przydrożne czy też “Boże męki.” Na Mierzei Helskiej znajdują się najczęściej tylko metalowe krzyże. Obiekty te poświęcone są przeważnie rybakom, którzy zaginęli na morzu, lub ludziom żyjącym z morza.

10 Dekanat KOŚCIERZYNA / 11 parafii

Kościerzyna jest jednym z głównych miast regionu. Miasto leży w południowej części Pojezierza Kaszubskiego na wysokości 150 m npm i otoczone jest kilkoma jeziorami. Herb Kościerzyny nawiązuje do lokalnej legendy o jednym z mieszkańców miasta, który zabił groźnego niedźwiedzia, a wydarzenie miało miejsce pod dębem.

1. Kościerzyna; 2. Niedamowo;l 3. Wnętrze kościoła w Rekownicy przypomina kształtem ołtarz Wita Stwosza w Krakowie.

Parafie dekanatu: Grabowo Kościerskie (św. Anny); Kościerzyna (3 parafie: parafia Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, par. Świętej Trójcy i par. Zmartwychwstania Pańskiego); Lipusz (św. Michała Archanioła); Łubiana (św. Maksymiliana Kolbego); Niedamowo (św. Mikołaja); Nowa Karczma (św. Antoniego Padewskiego); Rekownica (św. Michała Archanioła); Wąglikowice (Wniebowzięcia NMP); Wielki Klincz (pw. Świętej Rodziny).

1. Wielki Klincz; 2. Herb gminy Nowa Karczma; 3. Lipusz.

LIPUSZ na rzece Wda jest stary młyn wodny, a we wsi znajduje się Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, prezentujące ok. 320 eksponatów (wóz strażacki z 1913 roku, kierzonki, kopanka, kamienie do śrutownika itp.). Okolica jest piaszczysta i w pobliżu wsi NIEDAMOWO otwarto kopalnię żwiru.

Zestaw naczyń na lewej stronie ozdobiony jest kolorami fali morskiej

ŁUBIANA zyskała największą sławę nie tylko w kraju, ale i na świecie dzięki powstałemu na jej terenie w 1969 r. Zakładowi Porcelany Stołowej i swoim pięknym wyrobom. Od tego czasu datuje się dynamiczny, trwający do dzisiaj rozwój tej miejscowości – powstają bloki mieszkalne i liczne domki jednorodzinne. Zakłady w Łubianie zaopatrują m.in. sieć wielkich hoteli, ale do asortymentu produkcji należy również porcelana domowa. Stąd w herbie znajduje się filiżanka; natomiast dolna część herbu nawiązuje do regionalnego pisarza R. Majkowskiego, który taczką rozwoził po wioskach swoje książki.

Miejscowośc ma również swoje tragiczne epizody z okresu wojny. W okolicach ŁUBIANY 26 maja 1944 doszło do starcia ponad 50 żołnierzy podziemia Gryfa Pomorskiego i AK ze zgrupowania Leona Kulasa – Zawiszy z okrążającymi je oddziałami niemieckiej policji i SS.

W Kościerzynie urodził się Włodzimierz Scisłowski (1931-1994), absolwent Wydziału Leśnego WSR w Poznaniu. Od młodych lat zajął się pisaniem tekstów satyrycznych i wierszy dla dzieci, jak ten z małego zbioru “Zielone igraszki” :

WRZOS
Już jesień przyszła liliowym wrzosem,
który zakwita pod dachem sosen.
Patrzą nań sosny, żałują lata,
z wrzosowych kwiatów las wieniec splata.

Ścicłowski jest także autorem wielu piosenek śpiewanych przez znanych artystów jak A.German, H.Majdaniec, T.Woźniakowski i A.Zwierz. Oto jedna z jego nagrodzonych piosenek – “Chabry z poligonu” https://www.youtube.com/watch?v=wwERuNjIysw .

Równina Charzykowska

Równina CHARZYKOWSKA ma kilka jezior w regionie nizin i obniżeń, które od strony północnej przechodzą w Pojezierze Bytowskie. Równina jest silnie zalesiona, duża część jej lasów należy do kompleksu Borów Tucholskich.

11 Dekanat BORZYSZKOWY / 9 parafii

1. Borzyszkowy; 2. Józef Gierszewski (1900-1943); 3. Brzeźno Szlacheckie.

Na cmentarzu w Borzykowach pochowany jest komendant Gryfa Pomorskiego Józef Gierszewski, oficer rezerwy WP, pedagog, działacz społeczny i komendant naczelny Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.

Konarzyny – kościół parafialny, herb gminy i wnętrze kościoła.

Parafie dekanatu: Borowy Młyn (pw Ducha Świętego); Borzyszkowy (św. Marcina); Brzeźno Szlacheckie (św. Katarzyny); Konarzyny (św. Apostołów Piotra i Pawła); Lipnica (Jasnogórskiej Królowej Polski); Przechlewo (św. Anny); Sąpolno (św. Wawrzyńca); Swornegacie (św. Barbary); Zapceń (pw Chrystusa Króla).

1. Przechlewo; 2. Zapceń; 3. Swornegacie.

Nazwa wioski SWORNEGACIE pochodzi od dwóch kaszubskich słów: swora, czyli warkocz pleciony z korzeni sosnowych, wykorzystywany do umacniania, czyli gacenia, brzegów (gacy) jezior i rzek. Przed II-gą wojną światową Swornegacie miały przeważnie drewniane chaty kryte strzechą i łatwo ulegały pożarom. Ludność uprawiała piaszczystą, mało wydajną ziemię. Dodatkowym źródłem dochodu było rybołówstwo i praca w lesie. Życie kulturalno-oświatowe było ożywione. Działało wiele organizacji społecznych. Aktywni byli działacze Związku Zachodniego (polska organizacja patriotyczna powstała w 1934 r), ścigani przez Niemców w czasie II wojny światowej. Podczas okupacji hitlerowskiej ludność wsi została wysiedlona, a część ludności wywieziono w głąb Rzeszy. Po wojnie władze PRL odbudowały Swornegacie, a domy drewniane zostały zastąpione przez murowane powstał wiejski dom kultury. W okresie 20-lecia międzywojennego w BRZEŹNIE SZLACHECKIM, między Polską a Prusami stacjonowała placówka Straży Granicznej.

Pojezierze Starogardzkie

Pojezierze Starogardzkie to etnograficznie region Kociewia. Graniczy od wschodu z Żuławami Wiślanymi i Doliną Wisły, a od południowego zachodu z Borami Tucholskimi. Region jest płaszczyzną z wzniesieniami nie przekraczającymi 150 m npm i niewielkimi jeziorami. Region jest gęsto zaludniony i w dużym stopniu zurbanizowany. Znajdują się tu dwa miasta powiatowe: Tczew i Starogard Gdański oraz miasta gminne Skarszewy, Pelplin, Nowe i Gniew.

Lasy i ekosystemy seminaturalne zajmują tam 17% ogólnej powierzchni. Przeważającymi krajobrazami roślinnymi są grądy z udziałem borów mieszanych, buczyn i dąbrów. Nad rzekami spotyka się krajobrazy łęgów jesionowo-wiązowych. Gatunkiem panującym w drzewostanach jest sosna, buk – na 9% powierzchni oraz dąb na 8%.

12 Dekanat TCZEW / 11 parafii:

Widok z mostu na Wiśle ukazuje kontrast między Nniziną Żułalwską a skarpą, na której wybudowano Tczew. Dworzec kolejowy jest charkterystycznym symbolem miasta – przejście na perony ponad torami.

To jedno z najstarszych miast na Pomorzu, jego historia sięga 1198 roku. Bardzo ważny węzeł komunikacyjny Polski północnej, leżący przy skrzyżowaniu szlaku Śląsk – Bałtyk i Szczecin – Białystok.

1-2. Gorzędziej – kościól karmelitów i sanktuarium św. Wojciecha; 3. Swarożyn.

Parafie dekanatu: Gorzędziej (św. Wojciecha); Lubiszewo Tczewskie (pw. Świętej Trójcy); Miłobądz (pw. Macierzyństwa NMP); Subkowy (św. Stanisława); Swarożyn (św. Andrzeja Boboli); Tczew (6 parafii – NMP Matki Kościoła, pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, św. Franciszka, z Asyżu, św. Józefa, św. Maksymiliana Kolbego, pw.Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata).

1. Subkowy; 2. Tczew – kościół św. Józefa; 3. Lubiszewo.

GORZĘDZIEJ to wieś na skarpie wiślanej, gdzie już w IX wieku istniał gród strzegący szlaków handlowych. W roku 1312 Krzyżacy wykupili Gorzędziej i odebrali mu prawa miejskie, w związku z czym zahamowany został rozwój miejscowości. W MIŁOBĄDZU po II-giej wojnie światowej powstał Zakład Sadowniczo-Doświadczalny jako filia Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach.

Wyższa Szkoła Morska (obecnie Uniwersyt w Gdyni) miała swój początek w Tczewie. Na początku XX wieku Polska miała tylko mały skrawek wybrzeża morskiego. Dlatego pierwszą Szkołę Morską wybudowano w Tczewie. Zanim przeniesiono ją do Gdyni, do roku 1930 ukończyło tę szkołę 140 absolwentów na wydziałach nawigacyjnym i mechanicznym.

16 czerwca 1960 odsłonięto w Tczewie pomnik harcerzy poległych podczas wojny

Rankiem, 2 września 1939 do Tczewa wkroczyły wojska niemieckie. Rozpoczęła się okupacja – czas mordów i represji wielu tczewian. Na terenie miasta utworzono obozy dla jeńców i lagier przymusowej pracy. Niemcy wysiedlali Polaków do Generalnego Gubernatorstwa i do Rzeszy na roboty. Okupacja skończyła się 12 marca 1945, kiedy Tczew zdobyły wojska 372-tej dywizji 2 Frontu Białoruskiego, którym dowodził Konstanty Rokossowski, marszałek z polskiej rodziny urodzony w Warszawie. Był on jednym z najwybitniejszych dowódców II-giej wojny światowej, znany z tego że oszczędzał żołnierzy od niepotrzebnych strat. Może dlatego w bitwie o Tczew poległo “zaledwie” ponad 100 radzieckich żołnierzy.

13 Dekanat SKARSZEWY / 12 parafii

Skarszewy zostały przyznane Polsce na mocy traktatu wersalskiego i pierwsza wizyta generała Hallera w Skarszewach miała miejsce 3 lutego 1920 r. Miasto zostało ponownie zajęte przez Niemców 3 września 1939 r. W czasie okupacji okolice Skarszew były największym miejscem kaźni obywateli polskich w skali całego regionu. Największe nasilenie egzekucji miało miejsce w październiku 1939, gdy formacje Gestapo, Selbstschutzu oraz SS wymordowały ok. 360 Polaków.

1. Stare Polaszki – procesja Bożego Ciała; 2. Herb Skarszew przedstawia ściętą głowę św. Jana Chrzciciela w złotej aureoli; 3. Kościół w Garczynie.

Parafie: Garczyn (św. Andrzeja Apostoła); Godziszewo (św. Jana Nepomucena); Krąg (pw. Wniebowzięcia NMP); Liniewo (pw. Miłosierdzia Bożego); Nowy Barkoczyn (MB Królowej Polski); Pogódki (Św. Apostołów Piotra i Pawła); Skarszewy (2 parafie – św. Maksymiliana Marii Kolbego i św. Michała Archanioła); Stare Polaszki (św. Mikołaja); Szczodrowo (św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza); Turze (MB Nieustającej Pomocy); Wysin (pw. Wszystkich Świętych).

1. Liniewo; 2. Św. Andrzej Apostoł – patron parafii w Garczynie; 3. Kościół w Turzach.

14 Dekanat STAROGARD GDAŃSKI / 10 parafii:

Starogard jest jednym z najstarszych miast na Pomorzu o historii sięgającej XII wieku. Leży nad rzeką Wierzycą i jest uważany za stolicę Kociewia. Do nazwy miasta dodano wyraz “Gdański” aby je odróżnić je Stargardu Szczecińskiego.

1. Sumino; 2. Ołtarz św. Barbary, patronki parafii w Kokoszowych; 3. Kościół NSPJ w Starogardzie.

Parafie: Dąbrówka (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Kokoszkowy (św. Barbary); Starogard Gdański (8 parafii – pw. Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, Najświętszego Serca Pana Jezusa, kaplica filialna Wniebowzięcia NMP, pw. NMP Matki Kościoła, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, św. Mateusza, św. Wojciecha, pw. Miłosierdzia Bożego); Sumin (św. Jana Chrzciciela); Sucumin (kaplica filialna Niepokalanego Serca NMP).

1. Korowód podczas Dni Starogardu i Kociewia; 2. Warsztaty letnie organizowane przez Starogardzką Fundację Promocji Tańca.

Starogard znany jest z ożywionego życia kulturalnego. Odbywają się tam ważne imprezy cykliczne jak np. Wielki Jarmark Kociewski, Noc Bardów oraz Ogólnopolski Konkurs-Memoriał Tańca Towarzyskiego im. Edwarda Kowalke. Konkurs przez lata wypracował wysoki poziom a jego patron E. Kowalke (1940-2009) był zasłużonym działaczem, cenionym nauczycielem, trenerem i sędzią tańca towarzyskiego na Pomorzu. W Starogardzie urodził się Kazimier Deyna (1947-1989), jeden z najlepszych polskich piłkarzy.

Niedaleko Starogardui, na skraju Lasu Szpęgawskiego Niemcy już na początku wojny dokonali masowych egzekucji ok. 6000 ludzi. Aby łatwiej zgermanizować region Pomorza, w ramach tzw. “Intellingenzaktzion” uzbrojone formacje mniejszości niemieckiej, oddziały SS i policji zamordowały 30 do 40 tysięcy Polaków, głównie spośród inteligencji (nauczycieli, pisarzy, księży, lekarzy, oficerów w stanie spoczynku, jak również członków organizacji i stowarzyszeń krzewiących polskość). Wielu spośród organizatorów tych zbrodni dożyło spokojnej starości w Niemczech Zachodnich.

15 Dekanat PELPLIN / 7 parafii: / 8 tys mieszk

Z kroniki Jana Długosza : „Klasztor ten założony i uposażony przez dawnych polskich książąt Sambora, Mszczuja i Świętopełka tak wspaniałe i ozdobne miał budowle, że budził podziw wszystkich ludzi.”

PELPIN – siedziba Diecezji Pelplinskiej, położony jest nad rzeką Wierzycą (lewy dopływ Wisły o długości 151 km), w obrębie Pojezierza Starogardzkiegooraz Doliny Kwidzyńskiej. Etnograficznie należy do regionu zwanego Kociewiem, leżącego na Pomorzu Gdańskim. Pierwsze wzmianki o tej miejscowości znajdujemy w kronikach z roku 1274. Wtedy książę pomorski Mszczuj II przekazał wieś cystersom, którzy ją rozbudowali i wprowadzili nowe metody uprawy ziemi.

1-2. Bobowo – kościół i herb gminy z postacią świętego Wojciecha trzymającego złoty krzyż i wiosło; 3. Rajkowy.

Parafie dekanatu: Bobowo (parafia św. Wojciecha); Jabłowo (parafia św. Wawrzyńca ); Klonówka (św. Katarzyny); Nowa Cerkiew (Wniebowzięcia NMP); Pelplin (Wniebowzięcia NMP); Rajkowy (św. Bartłomieja Apostoła); Wielki Garc (pw.Niepokalanego Poczęcia NMP).

1. Latem 2020 z parafii w Jabłowie prawie 60-osobowa pielgrzymka rowerzystów ruszyła na Jasną Górę; 2. Wielki Garc – Ochotnicza Straż Pożarna obchodzi 90-lecie.

Najbardziej tragiczny rozdział w historii Pelplina rozpoczął się gdy wybuchła II wojna światowa. Seminarium Duchowne stało się m.in. więzieniem, gdzie przeprowadzano połączone z torturami przesłuchiwania więźniów. W pozostałych zabudowaniach seminaryjnych hitlerowcy utworzyli szkołę policyjną, z czasem zakwalifikowaną jako filia obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Obecnie w Pelpinie znajduje się kilka supermarketów (Rossmann, Lidl, Biedronka, Pepco, MediaExpert oraz galeria handlowa). Niektórzy twierdzą, że zniszczenie rodzimego handlu jest nową formą ekonomicznej okupacji.

Najmłodsze pokolenie Kociewiaków

16 Dekanat SKÓRCZ / 11 parafii:

1. Centrum Skórcza i kościół diecezjalny; 2. Jezioro Udzierz koło Osieka.

Położony na graniczy Borów Tucholskich i Pojezierza Starogardzkiego, Skórcz jest jednym z najmniejszych miast regionu.

1-2. Barłożno; 3. Czarnylas.

Parafie: Barłożno (św. Marcina); Czarnylas (św. Andrzeja Apostoła); Grabowo (pw. Objawienia Pańskiego); Kasparus (św. Józefa); Kościelna Jania (pw. Trójcy Świętej); Lubichowo (św. Jakuba Starszego); Ocypel (MB Królowej Polski); Osiek (św. Rocha); Pączewo (pw. Zwiastowania NMP); Skórcz (pw. Wszystkich Świętych); Wda (pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa).

1. Kasparus; 2. Ocypel; 3. Pączewo – harcerze prowadzą kiosk z książkami i czasopismami.

Rozgłos małej wsi KASPARUS przyniósł dramatyczny w skutkach strajk szkolny w styczniu 1907 r. Po wprowadzeniu w tamtejszej szkole zajęć religii w języku niemieckim, doszło do starć rodziców z pruskimi nauczycielami oraz żandarmerią. Wielu mieszkańców zostało ukaranych więzieniem lub wysokimi grzywnami, co doprowadziło wiele rodzin do ubóstwa. W 55. rocznicę strajku został postawiony we wsi pomnik ku czci Obrońców Mowy Polskiej.

Zapoznając się z tym regionem, można doznać szoku jak wiele miejscowa ludnośc wycierpiała podczas wojny. Jesienią 1939 w Lesie Zajączek (5 km od Skórcza, zdjęcie powyżej) Niemcy zamordowali od 100 do 150 mieszkańców Skórcza i okolicznych wsi. Masowe groby ofiar tych egzekucji są pod opieką miejscowej ludności i młodzieży.

Młodzież z Pączewa i Lubichowa składa kwiaty na kamieniach poświęconym pamięci ofiar niemieckiej okupacji w okresie II-giej wojny światowej.

17 Dekanat NOWE n. WISŁĄ / 12 parafii:

Nowe to nieduże miasto położone na wysokim brzegu Wisły, w pobliżu wschodniej ściany Borów Tucholskich. Gmina wyznacza południowy kraniec Pojezierza Starogardzkiego. W pobliżu Nowego wpada do Wisły 59-kilometrowa rzeka Mątawa, która w połowie biegu diametralnie zmienia kierunek. Najpierw płynie przez Bory Tucholskie w kierunku południowym, a w pobliżu miejscowości Mniszek skręca na północ przybierając kształ litery “U”. Jest odwiedzana przez miłośników wędkowania i kajakarzy.

W Nowem urodził się jeden z najlepszych polskich biegaczy, Bronisław Malinowski (1951-1981), dwukrotny medalista olimpijski w biegu na 3 km z przeszkodami, także 3-krotny mistrz Europy. Był synem Anastazego i Irene (z domu Dowell) Malinowskich. Matka była z pochodzenia Szkotką. Ojciec walczył pod Monte Cassino i swoją przyszłą żonę poznał podczas wojny. Zamieszkali w Polsce niedaleko Grudziądza i doczekali się szóstki dzieci a dwóch synów uprawiało biegi. Okazało się jednak, że największe sukcesy zaczął odnosić Bronisław. Widząć jego determinację i pracowitość, mówiono, że odziedziczył fantazję po ojcu a po matce – szkocki upór, gdyż biegał precyzyjnie i siłowo, jak maszyna. Od roku 1958 uczęszczał do szkół w pobliskiej Buśni i Warlubiu a następnie w Grudziądzu, gdzie rozpoczął treningi w tamtejszym klubie sportowym “Olimpia”. Rok po zdobyciu złotego medalu na olimpiadzie, Bronisław Malinowski zginął w wypadku – uderzony samochodem ciężarowym na moście w Grudziądzu.

1. Lalkowy, fragment kościoła; 2. Św. Jan Chrzciciel – patron parafii w Pieniążkowie; 3. Smętowo.

Parafie dekanatu Nowe n. Wisłą: Bzowo (św. Małgorzaty Antiocheńskiej i Podwyższenia Krzyża Świętego); Górna Grupa (św. Teresy od Dzieciątka Jezus); Kamionka (św. Andrzeja Boboli); Lalkowy (św. Barbary); Mątawy (NMP Królowej Polski); Nowe n. Wisłą (św. Mateusza Apostoła); Pieniążkowo (św. Jana Chrzciciela); Płochocin (św. Wawrzyńca i Matki Kościoła); Smętowo Graniczne (pw. Ciała i Krwi Pańskiej); Warlubie (Niepokalanego Serca Maryi); Wielki Komorsk (św. Bartłomieja Apostoła); Wielki Lubień (św. Jakuba Apostoła).

1. Bzowo; 2. Dożynki w Kamionce; 3. Wielki Komorsk – replika groty z Lourdes.

Wieś BZOWO położona jest na obszarze Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. We wsi rośnie grusza polna o obwodzie (przy powołaniu) 150 cm, uznana za pomnik przyrody. WARTLUBIE posiada rozwinięty przemysł spożywczy, szczególnie produkcję masła, a także drzewny (tartak)

Dolina Kwidzyńska

Dolina Kwidzyńska ciągnie się na prostym odcinku Wisły o długości ok. 40 km. Jej szerokość wynosi 7-9 kilometrów. Jest gęsto zasiedlona ze względu na żyzną glebę, bliżej Wisły dużą część obszaru zajmują łąki. Głównymi miastami są Kwidzyń i Gniew. Niegdyś dolinę porastał las łęgowy, obecnie lasy utrzymały się tylko na zboczach. Trzy odcinki dolin: Kwidzyńskiej, Grudziądzkiej i Fordońskiej tworzą większy region zwany Doliną Dolnej Wisły.

18 Dekanat GNIEW / 8 parafii:

Malowniczy Gniew uplasował się w miejscu, gdzie Wierzyca wpada do Wisły

Parafie dekanatu: Dzierżążno (św. Jakuba Apostoła); Gniew (św. Mikołaja); Królów Las (św. Mikołaja); Lignowy Szlacheckie (św. Marcina); Opalenie (św. ap. Piotra i Pawła); Piaseczno (pw. Narodzenia NMP); Tymawa (św. Michała Archanioła); Wielkie Walichnowy (św. Jana Chrzciciela).

1. Opalenie, w pobliżu wsi znajdują się dwa rezerwaty florystyczne; 2. Święto patrona parafii w Lignowach Szlacheckich; 3. Wielkie Walichnowy i przypomnienie – “Memento mori.”

1. Krolów Las; 2. Ołtarz św. Mikołaja w Gniewie; 3. Dzierżążno.

Bory Tucholskie

To jeden jeden z największych borów sosnowych w Polsce. Zajmuje ok. 3 tys km² w dorzeczu Brdy i Wdy. Gleby są ubogie, piaszczyste i gatunkiem dominującym jest sosna (ok. 95% powierzchni) z niewielkimi domieszkami brzozy i jarzębiny. Krajobraz urozamica kilka rzek i liczne jeziora, wśród których 40 ma powierzchnię ponad 1 km². Jest to w dużej części obszar chroniony jako Tucholski Park Narodowy.

19 Dekanat BRUSY / 8 parafii

Brusy to miasto położone w Borach Tucholskich na pograniczu z Kaszubami. W latach okupacji niemieckiej na terenach przylegających działała Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski.

1-2. Brusy – kościół i piknik parafialny; 3. Karsin

Parafie dekanatu : Brusy (pw Wszystkich Świętych); Dziemiany (św. Antoniego Padewskiego); Kalisz Kaszubski (św. Rocha); Karsin (MB Różańcowej); Kosobudy (Najświętszego Serca Pana Jezusa); Leśno (pw Podwyższenia Krzyża Świętego); Osowo (św. Maksymiliana Kolbego); Wiele (św. Mikołaja).

1. Dziemiany; 2. Wiele; 3. Lesno.

20 Dekanat CHOJNICE /8 parafii

Miasto położone jest na Pomorzu Gdańskim, na pograniczu regionów: w zachodniej części Borów Tucholskich oraz w północnej części Krajny.

1. Charzykowy to wieś turystyczno-wypoczynkowa; 2. Głowa tura w herbie Chojnic; 3. Nieżychowice.

Parafie: Chojnice – miasto (6 parafii : pw Ścięcia św. Jana Chrzciciela, MB Królowej Polski, pw Chrystusa Milosiernego, św. Jadwigi Królowej, MB Fatimskiej oraz parafia Chrystusa Króla i Błogosławionego Daniela Brottier); Charzykowy (MB Częstochowskiej); Nieżychowice (pw Trójcy Świetej);

Jednym z najbardziej zasłużonych mieszkańców Chojnic był Albin Makowski (1908-1982), absolwent Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu i redaktor kilku czasopism na Pomorzu, zapalony kolekcjoner i kronikarz Ziemi Chojnickiej. Brał udział w obronnej wojnie 1939, został aresztowany w roku 1942 i został osadzony w KL Stuthoff. W lagrze przebywał do końca i za drutami obozu dokonał czegoś niewyobrażalnego. Dla małęj grupy współwięźniów prowadził kurs esperanta z podręcznika, który sam opracował.

Faktycznie był to mały zeszycik, skrzętnie chowany bo za takie przestępstwa groziła okrutna kara. Księża potajemnie udzielali sakramentu spowiedzi, a on w ukryciu organizował rozdawanie Komuni sporządzonej z okruchów chleba i konsekrowanej przez uwięzionych kapłanów.

W styczniu 1945 roku Niemcy rozpoczęli pospieszną ewakuację więźniów, planując likwidację obozu przed nacierającymi szybko wojskami Armii Radzieckiej.

Wśród 11 tysięcy więźniów był także p. Makowski. Zgrupowane kolumny popędzili uzbrojeni SS-mani w kierunku zachodnim. Tragiczny marsz śmierci przeżyło niewielu ponad połowę tych, którzy wyruszyli z obozu. Wśród ocalonym był i on, przechowujący swą niezwykłą pamiątkę – obozowy „podręcznik” do nauki esperanta. Po wojnie poświęcił się swojej wielkie pasji, kolekcjonowaniu pamiątek historycznych i dokumentów. Swoje cenne zbiory (eksponaty historyczne, archeologiczne, etnograficzne, numizmatyczne,,przyrodnicze itp.) przekazał dla Muzeum Historycznego w Chojnicach.

21 Dekanat RYTEL / 9 parafii:

Rytel jest położony nad rzeką Brdą. To stara pomorska osada rybackae. Już w 1941 r. zorganizowała się w Rytlu gminna grupa Związku Walki Zbrojnej. Na czele gminnej komendy TOW „Gryf Pomorski” stanął Konrad Nałęcz ps. „Orlik”. Bunkry partyzanckie zbudowano nad jeziorem Kociołek, położonym niedaleko Rytla. Dnia 22 lutego 1945 r. wojska radzieckie 49 Armii 2 Frontu Białoruskiego wyzwoliły Rytel, w walkach na terenie gminy poległo 82 żołnierzy radzieckich.

Krojanty: kościół i widowisko plenerowe w rocznicę natarcia ułanów na wojska niemieckie*.

* Już w pierwszy dzień wojny Niemcy dotarli do Borów Tucholskich i dwa szwadrony ułanów otrzymały rozkaz ich zatrzymać. Niemcy otworzyli ogień z karabinów maszynowych, ale szarża była tak szybka, że zaczęli w popłochu porzucać swoje pozycje. Wydawałoby się, że sytuacja jest przesądzona na korzyść Polaków, gdy nagle zza zakrętu drogi prowadzącej do Chojnic wyłaniła się długa niemiecka kolumna pancerno – motorowa. Stamtąd padł zmasowany ostrzał i nasi ułani usiłowali się wycofać, ale trudno było galopującym koniom zmienić nagle kierunek. Szwadrony polskiej kawaleri w krótkim czasie straciły jedną trzecią swych żołnierzy, w tym 23 poległo na miejscu. Propaganda hitlerowska, a następnie zachodnioniemiecka “usiłowała wytworzyć obraz walczącej polskiej kawalerii jako fanatycznie atakującej białą bronią wozy pancerne”1. Co gorsza, “to łgarstwo hitlerowskiej propagandy zostało później, niestety, naiwnie podjęte przez niektórych polskich publicystów, a najbardziej jaskrawym tego przykładem jest film pt. “Lotna”.

1-2. Pawłowo: kościół parafialny i witraże wewnątrz kościoła; 3. Lichnowy.

Parafie : Krojanty (pw. Niepokalanego Poczęcia NMP); Lichnowy (św. Jadwigi Śląskiej); Nowa Cerkiew (św. Marii Magdaleny); Ostrowite (św. Jakuba Apostoła); Pawłowo (św. Mikołaja); Raciąż (pw. Świętej Trójcy); Rytel (NMP Królowej Różańca Świętego); Silno (Niepokalanego Serca NMP); Żalno (MB Nieustającej Pomocy).

1. Ostrowite -panorama; 2. Sylwestrowy “Bal świętych i aniołów” w Żalnie.

22 Dekanat CZERSK / 10 parafii

Herb Czerska przedstawia trzy zielone świerki, a w polu dolnym trzy srebrne grzbiety fal. Na przecięciu obu pól znajduje się czarne koło młyńskie.

1. Łęg; 2. Przednia ściana kościoła w Mokrem; 3. Huta Kalna w zimie.

Parafie: Czarna Woda (MB Częstochowskiej); Czersk (św. Marii Magdaleny); Huta Kalna (św. Józefa Oblubieńca); Legbąd (Najświętszego Serca Pana Jezusa); Łąg (Narodzenia NM); Mokre (św. Józefa Oblubieńca); Odry (Wniebowzięcia NMP); Osieczna (Niepokalanego Poczęcia NMP); Szlachta (Najświętszego Serca Jezusowego); Śliwice (św. Katarzyny Aleksandryjskiej).

Północno-wschodnią część Borów Tucholskich zamieszkują Borowiacy. Jest to etnograficzna grupa, która do dzisiaj kultywuje swoistą kulturę regionalną (pieśni, tańce i gwary), przejawiającą się również w obyczajach, architekturze, stroju oraz miejscowej kuchni. Co roku organizowany jest wielki zjazd Borowiaków, zamieszkałych na miejscu i zagranicą.

1. Chór parafialny w Czersku; 2. Droga Krzyżowa w Czarnej Wodzie; 3. Kościół w Śliwicach.

W latach 1655–1660 Czersk podupadł, w wyniku zniszczeń wojennych Potopu szwedzkiego. Miejscowa ludność wraz z proboszczem – ks. Gradzikowskim – musiała kryć się przed Szwedami w pobliskich lasach. Także podczas II-giej wojny światowej mieszkańcy Czersk i okolic doświadczyli wiele okrucieństw. Okupant już jesienią 1939 przystąpił do systematycznej likwidacji polskiej inteligencji i osób, które zostały uznane za niebezpieczne dla III Rzeszy. 4 listopada dokonano masowej egzekucji 28 mieszkańców Czerska w lesie pod Łukowem. Niemcy wywłaszczali Polaków i zsyłali ich do obozów koncentracyjnych.

23 Dekanat ZBLEW0 / 8 parafii

1. Zblewo; 2. Gmina Konarzyny – herb; 3. Borzechowo

Parafie: Borzechowo (św. Anny); Kaliska (MB Nieustającej Pomocy); Kleszczewo Kościerskie (św. Jana Chrzciciela); Konarzyny (św. Antoniego Padewskiego); Piece (Najświętszego Serca Pana Jezusa); Pinczyn (św. Elżbiety); Stara Kiszewa (św. Marcina); Zblewo (św. Michała Archanioła).

1. Konarzyny; 2. Piece; 3. Pinczyn.

24 Dekanat TUCHOLA 9 parafii:

Tuchola – Muzeum Sygnałów Myśliwskich i święto dożynkowe.

Stolica Borów Tucholskich położon jest nad kilkoma rzekami: Brdą, Hozjanną, Kiczą oraz nad jeziorami: Głęboczek i Mielonek.

1. Gostycyn; 2. Cekcyn otoczony jest kilkoma jeziorami, a w pobliżu znajduje się Rezerwat Cisów, jeden z nastarszych w Europie.

Parafie dekanatu : Cekcyn (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Gostycyn (św. Marcina); Pruszcz (pw. Narodzenia NMP); Tuchola (4 parafie – pw. Bożego Ciała, pw. św. Bartłomieja Apostoła, św. Jakuba Apostoła, pw. Opatrzności Bożej – Tuchola-Rudzki Most); Wielki Mędromierz (św. Stanisława); Zdroje (św. Mateusza Apostoła).

1. Tuchola, kościół św. Bartłomieja; 2. Kolonie letnie zorganizowane przez Caritas w Tucholi; 3. Gostycyn – gmina i kościół parafialny.

Od 2 września 1939 r. Tuchola znalazła się pod okupacją niemiecką i już w pierwszych miesiącach Niemcy dokonywali w okolicznych lasach masowych rozstrzeliwań miejscowych Polaków, głównie inteligencji. Natomiast w Rudzkim Moście członkowie Selbstschutzu (paramilitarna organizacja mniejszości niemieckiej) zamordowali 325 Polaków – głównie przedstawicieli lokalnej inteligencji, ziemiaństwa i działaczy niepodległościowych. W miejscu zbiorowych mogił znajduje się dziś pomnik.

25 Dekanat LUBIEWO / 8 parafii:

Gmina Lubiewo znajduje się na długim szlaku jezior pomiędzy Tucholą i Koronowem.

1-2. Lubiewo – widok ogólny i kościół św. Mikołaja; 3. Bukowiec Pomorski, wnętrze kościoła.

Parafie dekanatu: Bukowiec (NMP Królowej Polski); Bysław (pw. Przemienienia Pańskiego); Iwiec (pw. Matki Bożej Różańcowej); Lubiewo (św. Mikołaja); Polskie Łąki (św. Bartłomieja Apostoła); Rykowisko (Błądzim) (św. Rocha); Sucha (św. Maksymiliana Kolbego); Świekatowo (św. Marcina).

1. Iwiec kościół MB Różańcowej; 2. Grupa kajakarzy z parafii Polskie Łąki; 3. Sucha – kościół i dzwonnica.

26 Dekanat KORONOWO 9 parafii:

Miasto założyli cystersi w XIII wieku. Położone jest nad rzeką Brdą, na pograniczu trzech regionów : Borów Tucholskich, Doliny Brdy, i Krajny. W roku 1960 na Brdzie dokonano spiętrzenia wody tworząc na odcinku 36 kilometrów Zalew Koronowski o powierzchni 15 km². Nazwa miasta pochodzi od łacińskiej nazwy klasztoru Corona Mariae oznaczającej po łacinie Korona Najświętszej Marii Panny.

Koronowo – festyn parafialny i bal Wszystkich Świętych. Na przełomie maja i czerwca, w ramach przygotowania do sakramentu małżeństwa odbył się weekend dla narzeczonych p.t. “Dobry początek“.

Niewielu słyszało o zwycięskiej bitwie pod Koronowem, która odbyła się trzy miesiące po bitwie grunwaldzkiej (10 X 1410). Po nieudanym oblężeniu Malborka siły krzyżackie urosły ponownie do 10 tysięcy zbrojnych. Cztery tysiące wysłali do oblężenia Tucholi i Koronowa. Władysłąw Jagiełlo wysłał przeciw krzyżakom 2 tysięcy bojów. Oddziały królewskie pod dowództwem Sędziwoja z Ostroga i Piotra Niedźwiedzkiego rozgromiły najedźców, a ich zwycięstwoo przyczyniło się do zawarcia pokoju w Toruniu. W miejscu dawnej bitwy postawiono 13-metrowy pomnik.

W okresie letnim na Koronowskim Zalewie kursuje prom wzdłuż trasy Cekcyn – Lubiewo – Cierplewo – Sokole Kuźnica. Dziś, po zimowej przerwie, rozpoczął kursowanie prom na Zalewie Koronowskim.

1. Byszewo; 2. Serock w mroźny dzień; 3. Łąsko Wielkie

Parafie dekanatu Koronowo: Byszewo (pw. Świętej Trójcy); Koronowo (pw. Wniebowzięcia NMP); Łąsko Wielkie (św. Anny); Mąkowarsko (św. Wawrzyńca); Niewieścin (św. Jakuba Apostoła); Pruszcz (pw. Trójcy Świętej); Serock (MB Różańcowej); Sośno (pw. Niepokalanego Serca Maryi); Wudzyn (św. Barbary).

1. Mąkowarsko; 2. Wudzyn, wycieczka rodzinna; 3. Pruszcz k. Bydgoszczy.

W czasie II wojny światowej Niemcy zorganizowali w budynkach przedwojennego polskiego zakładu karnego w Koronowie ciężkie więzienie, które funkcjonowało od września 1939 roku do stycznia 1945 r. Przeszło przezeń około 1800 Polaków. Do końca wojny zamordowali tam 631 osadzonych, głodząc i doprowadzając krańcowego wycieńczenia i ciężkich chorób.

1. Pomnik bitwy pod Koronowem; 2. Sośno – warta przy pomniku ofiar niemieckich zbrodni.

SEROCK jest znany z licznych kapliczek. W okresie II wojny światowej Niemcy systematycznie niszczyli krzyże i kapliczki. W Serocku ocalały tylko dwie. W pierwszych dniach września Niemcy dokonali masakry na 66 polskich jeńcach wojennych. Po roku 1945 odbudowano je w okolicznych wsiach – jako wotum za otrzymane łaski, na pamiątkę wydarzeń historycznych czy religijnych. Jeszcze do dzisiaj, szczególnie w maju, gromadzą się przy nich wierni na modlitwach.

WUDZYN – już w okresie międzywojennym powstało Kółko Rolnicze zrzeszające większość miejscowych rolników. Ta zawodowa organizacja rolników wprowadzała nowości w agrotechnice i hodowli. Upowszechniano nowe odmiany zbóż i zaczęto zakładać przydomowe sady drzew owocowych. W Wudzynie znajduje się cmentarz wojenny z pomnikiem i groby około 800 osób rozstrzelanych przez Niemców. Ofiarami byli głównie harcerze z Bydgoszczy.

Pojezierze Krajeńskie

Pojezierze KRAJEŃSKIE (314.69) – mezoregion położone pomiędzy dolinami Gwdy, Brdy i środkowej Noteci. Dominującą formą użytkowania są grunty orne. Lasy występują z reguły w niewielkich obszarowo zagajnikach. Większe kompleksy leśne można spotkać na wschodzie (Bory Tucholskie) i zachodzie mezoregionu (Bory Krajeńskie), jak również między Złotowem, Łobżenicą i Sypniewem.

Zespół Pieśni i Tańca “Krajna” istnieje już ponad 40 lat

Największym miastem są położone na północy mezoregionu Chojnice. Do miejscowości na terenie Pojezierza można zaliczyć także: Człuchów, Czarne, Debrzno, Złotów, Koczałę, Krajenkę, Łobżenicę, Wyrzysk, Wysoka, Sępólno Krajeńskie, Kamień Krajeński, Więcbork, Mroczę, Nakło nad Notecią.

27 CZŁUCHÓW / 9 parafii

Człuchów, plaża nad jeziorem

Miasto leży pomiędzy czterema jeziorami na tereniePojezierza Krajeńskiego. Wielu mieszkańców straciło życie podczas niemieckiej okupacji. 26 lutego 1945 roku Niemcy zostali wyparci z miasta przez oddziały 19 armii II Frontu Białoruskiego i po wojnie w Człuchowie ustawiono Pomnik Braterstwa Broni. Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski (1919-1993), przedwojenny harcerz a następnie pedagog i działacz kulturalno-oświatowy. Był przewodnikiem PTTK, prezesem wielu organizacji działających na terenie człuchowskm jak np. Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. Zebrał bardzo bogatą kolekcję dokumentów i pamiątek z tego regionu.

1. Dębnica; 2. Wieczór kolęd w Człuchowie; 3.Wierzchno.

Parafie dekanatu Człuchów: Chrząstowo (Nawiedzenia NMP); Człuchów (3 parafie – MB Królowej Polski, parafia św. Jakuba Apostoła i parafia św. Judy Tadeusza); Debrzno (Wniebowzięcia NMP); Dębnica ( pw Świętego Krzyża); Polnica (pw Trójcy Świętej); Rychnowy (pw Świętej Trójcy i św. Jadwigi Śląskiej); Wierzchowo (Matki Bożej Szkaplerznej).

1-2. Stary drewniany kościół w Polnicy i chrzcielnica; 3. Rychnowy.

Parafia pw. Wniebowzięcia NMP w Debrznie obsługuje duży obszar – nie tylko gminę ale i wioski na terenie sąsiedniego województwa. Dla wspólnot liczących w sumie 7500 parafialnychn odprawia się co niedzielę11 Mszy świętych. W okolicy nie ma większego przemysłu i źródło utrzymania miejscowej ludności to wyjazdy za granicę lub uprawianie ziemi. Większość ludzi, szczególnie tych ubogich, korzysta z pomocy społecznej i Caritasu. Parafia co miesiąć organizuje pomoc, czasami przekraczającą 8 ton żywności dla prawie 150 rodzin.

Debrzno: 1. Dni Młodości; 2. Świąteczny koncert orkiestr dętych z Lipki i Zakrzewa.

Księża salezjanie poświęcają dużo czasu w pracy z młodzieżą. Oratorium dla dziewcząt, chłopców i dzieci jest otwarte codziennie. Każdy młody człowiek może tu przyjść i spędzić wolny czas na grach i zabawach. Jeżeli jest taka potrzeba, osoba dorosła może pomóc w odrabianiu lekcji, czy nawet porozmawiać z dzieckiem o jego problemach czy troskach.

Debrzno: 1. Kościół parafialny; 2. Herb miasta przedstawia dzika w sieci myśliwskiej; 3. Rozgrywki piłkarskie w sali gimnastycznej.

28 Dekanat KAMIEŃ KRAJEŃSKI / 9 parafii:

Miasto jest położone między dwoma jezirami i jest jednym z najstarszych w całym województwie. Pierwsza wzmianka pochodzi z początków XII wieku. Kamień był siedzibą kasztelanii, której administratorzy zbierali podatki oraz daniny, dowodzili wojskami i sprawowali sądy.

Kamień Krajeński – kolegiata i siedziba dekanatu. W środku herb miasta nawiązuje do arcybiskupstwa w Gnieźnie, które obejmowało ten region.

Po I wojnie światowej Kamień Pomorski włączono do Polski dopiero na początku 1920 roku. Lata dwudziestolecia międzywojennego to okres wzmożonego rozwoju miasta, chociaż kupiectwo w tym czasie było tu bardzo słabe. Do 1923 r. liczebność kupiectwa polskiego była tak mała, że nie mogło ono tworzyć własnego towarzystwa. Dopiero w mieście osiadł element żydowski i niemiecki, to wtedy handel zaczął się rozwijać. Z czasem zamieszkało tu wielu Niemców, którzy w związku rosnącą potęgą III-ciej Rzeszy stawali się coraz bardziej butni i nieprzyjaźni. 1 września 1939 r. artyleria i samoloty Wehrmachtu rozpoczęły atak na Sępólno i okolice. Zaczęły się liczne aresztowania. Zapełniły się miejsca w obozach pracy w Radzimiu i Karolewie, gdzie zgładzono tysiące obywateli powiatu. Tragiczne losy mieszkańców powiatu sępoleńskiego związane z okupacją hitlerowską upamiętniają zbiorowe mogiły pomordowanych w Radzimiu i Karolewie.

1. Płocicz; 2. Ogorzeliny; 3. Wałdowo.

Parafie dekanatu: Dąbrówka (św. Michała Archanioła); Kamień Krajeński (św. Apostołów Piotra i Pawła Kolegiata); Kęsowo (pw. Chrystusa Króla); Obkas (św. Apostołów Filipa i Jakuba); Ogorzeliny (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Płocicz (św. Józefa Oblubieńca NMP); Wałdowo (św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty); Wielka Klonia (pw. Narodzenia NMP); Zamarte (pw. Narodzenia NMP).

1. Obkas; 2. Wnętrze kościoła w Dąbrówce przypomina trochę słynny ołtarz Wita Stwosza w krakowskiej bazylice NMP; 3. Kęsowo.

W Kęsowie przed wojną istniał majątek Wehrór, gdzie zorganizowano Zjednoczenie Niemieckie dla młodzieży. Tam wieczorami odbywały się tzw. „Heimabendy”, na których organizowano wykłady, śpiewy, czytano fragmenty niemieckich książek, m.in. „Mein Kampf” Hitlera. Omawiano życiorys führera i wpajano uczestnikom obozu że ‘mają tak żyć, jak Hitler uczy‘.

1. Wielka Klona; 2. Pielgrzymka z Chojnic do Zamartego; 3. Zamarte – sanktuarium.

W Zamartem powstała druga w Polsce szkoła w ramach akcji Tysiąc Szkół na Tysiąclecie Państwa Polskiego. Młodzież pod okiem inżynierów leśnictwa z Bydgoszczy zasadziła 180 drzew i 12 krzewów (buki i cisy) wokół szkoły. Na terenie wsi prowadzono eksperymentalną hodowlę różnych odmiasn ziemniaka. Uprawy podlegały najpierw Państwowym Zakładom Hodowli Roślin a następnie Instytutowi Ziemniaka w Boninie i w Nieżychowicach. W ramach selekcji wypracowano 90 odmian ziemniaków.

Wysoczyzna Świecka

Zachodni brzeg Wisły w pobliżu Świecia

Świecie powstało w XII wieku na wysokim brzegu Wisły, z lewej (zachodniej) strony biegu rzeki. Jesienią 1939 roku niemieckie władze okupacyjne dokonywały eksterminacji miejscowej ludności polskiej. W roku 1945 wzmocniono garnizon niemiecki a linia oporu była tak mocna, że Rosjanie 9 razy bezskutecznie próbowali przejść przez Wisłę. Była mroźna zima i podczas śnieżycy udało się przełamać obronę niemiecką kilka kilometrów w górę rzeki, niedaleko wsi Gruczno. Niemcy musieli się wycofać, do miasta wkroczyły oddziały radzieckie i polskie 10 lutego 1945, ponosząc straty 800 żołnierzy.

Świecie: 1. Kościół farny pw. MB Częstochowskiej; 2. Herb miasta i płonąca świeca, może nawiązuje do nazwy miasta; 3. Parafia św. Józefa.

Po wojnie nastąpił rozwój miasta, rozbudowano cukrownię, zakłady mięsne, młyny oraz zbudowano nowoczesną wytwórnię pasz treściwych a także słynną fabrykę celulozy i papieru, które zatrudniały ponad 4600 osób. Pod względem przychodów podatkowych przypadających na jednego mieszkańca Świecie jest jednym z najbogatszych miast w Polsce. W Świeciu organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych oraz konkurs piosenek turystycznych pod nazwą Nocne Śpiewanie na Zamku.

29 Dekanat ŚWIECIE n. WISŁĄ 9 parafii:

1. Gruczno; 2-3. Przysiersk – kościol i para młoda przed ślubem.

Parafie dekanatu: Gruczno (św. Jana Chrzciciela); Przysiersk (św. Wawrzyńca); Sartowice (św. Barbary); Świecie (5 parafii – pw. Chrystusa Króla, MB Częstochowskiej i św. Stanisława, Niepokalanego Poczęcia NMP, św. Andrzeja Boboli, parafia św. Józefa); Topolno (pw. Nawiedzenia NMP).

1. Topolno, sanktuarium MB Uzdrowienie Chorych; 2-3. Sartowice, św. Barbara patronka parafi oraz kościół.

30 Dekanat JEŻEWO / 10 parafii:

Jeżewo – plaża

Obok JEŻEWA znajdują się dwa jeziora – Stelchno (z 2 wyspami) i Laskowickie. Gdy wybuchła II wybuchła II wojna światowa, w pierwszych dniach września 1939 r. dokonywał się tu odwrót wojsk polskich z rejonu Borów Tucholskich; zginęło kilkudziesięciu polskich żołnierzy (spoczywają oni w mogile zbiorowej na cmentarzu parafialnym).

Jeżewo: kościół parafialny, herb gminy i wnętrze kościoła.

Nastał czas okupacji i wieś włączono do Rzeszy Niemieckiej. Najaktywniejszych Polaków dosięgnęły prześladowania niemieckie: rozstrzeliwania, wywóz do obozów koncentracyjnych (Dachau, Oranienburg, Buchenwald, Stutthof, Potulice), wywozy w głąb Rzeszy na przymusowe roboty, wywłaszczenia polskich gospodarzy, przymusowe wcielanie do armii niemieckiej. W wyniku eksterminacji w latach 1939–1945 z gminy Jeżewo zginęły 73 osoby.

1-2. Łążek, kościół i choinka przed świętami Bożego Narodzenia; 3. Dólsk, kościół parafialny.

Parafie dekanatu: Dólsk (św. Antoniego Padewskiego); Drzycim (MB Pocieszenia); Gródek (pw. Miłosierdzia Bożego); Jeżewo (pw. Trójcy Świętej); Laskowice (pw.Niepokalanego Serca NMP); Lipinki (NMP Wspomożenia Wiernych); Lniano (Narodzenia NMP); Łążek (pw. MB Królowej Polski i św. Maksymiliana Kolbego); Osie (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Sierosław (Świętych Apostołów Piotra i Pawła).

1. Laskowice – I Komunia w kościele Niepokalanego Serca NMP; 2. Perony dworca Laskowice Pomorskie. Stąd prowadzą tory PKP w kilku kierunkach, do Chojnic, Grudziądza a także dalekobieżne przez całą Polskę – z Gdyni do Szklarskiej Poręby.

1. Drzycim; 2. Osie; 3. Lniano.

Sierosław to mała miejscowość położona w gminie Drzycim. Jej mieszkańcy mogą być przykładem dla innych. Nie patrząc na przeciwności, własnymi siłami upiększają swoją wieś.

Sierosław : 1. Mostek nad stawem, który do niedawna był tylko zarośniętym błotem; 2. Kościół parafialny.

Własnymi siłami zrealizowali kilka projektów jak np. modernizacja budynku szkolnego i wymiana chodnicka, plac dla dzieci i ten najtrudniejszy – pogłębienie i oczyszczenie błota pokrywającego dawny stawek w centrum wsi. A nad czystą wodą zbudowano mostek, po którym spacerują teraz dumni mieszkańcy.

Na koniec jeszcze jeden miły widok z diecezji pelplinskiej. Osie – panorama wsi z widoczną wieżą kościoła

________________

Leave a Reply Cancel reply