Tak w Polskę iść … (Cz. 3b)

Równina Warmińska

Przez Równinę Warmińską płynie 53-kilometrowa DRWĘCA WARMIŃSKA (prawy dopływ Pasłęki). Dla odróżnienia podajemy, że jest jeszcze inna Drwęca o długości 207 km – płynie na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim i wpada do Wisły w pobliżu Torunia.

.

Równina Warmińska znajduje się w regionie nizin i obniżeń, w dolinach Baudy i Pasłęki – dwie rzeki w płn-wsch częsci równiny (widoczne są na prawej stronie tej mapki).

Przeważają krajobrazy równinne i faliste. Lasy zajmują 25% powierzchni. Głównym gatunkiem w drzewostanach jest dąb, który zajmuje 29% powierzchni; a ponadto: brzoza, świerk , sosna i olsza. Na obszarze równiny położone jest Braniewo.

.

Diecezja Warmińska

1. ŚWIĘTY WOJCIECH (ur. 956 – zm. 997) biskup i męczennik, główny patron Archidiecezji Warmińskiej; 2. Herb archidiecezji; 3. Historyczne miasta Warmii.

Stowarzyszenia i organizacje w Archidiecezji Olsztyńskiej: Służba Liturgiczna, Ruch Światło-Życie, Domowy Kościół, Duszpasterstwo Młodzieży, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Spotkania Małżeńskie, Wspólnota Świętej Rodziny, Ochotnicy cierpienia, Dzieło Misyjne, Civitas Christiana, Stowarzyszenie Przyjaciół „Hosianum”.

.

Główne świątynie archidiecezji : Bazylika archikatedralna we Fromborku i bazylika konkatedralna w Olsztynie.

.

Bazyliki mniejsze archidiecezji znajdują się w następujących miejcowościach: Gietrzwałd (Sanktuarium Narodzenia Najświętszej Maryi Panny), Święta Lipka (Sanktuarium Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, Matki Jedności Chrześcijan), Stoczek Warmiński (Sanktuarium Matki Boskiej Królowej Pokoju) a także Braniewo, Kętrzyn i Dobre Miasto.

.

Biskupi Archidiecezji Warmińskiej : metropolita – Bp Józef Górzyński, sufragan – Bp Janusz Ostrowski, Biskup senior – Julian Wojtkowski.

Archidiecezja Warmińska powstała już w XII WIEKU, składa się z 33 dekanatów i 262 parafii.

.

Jak pokazuje mapka z lewej strony, tworzą ją trzy diecezje.

.

.

1 Dekanat BRANIEWO / 9 parafii

1. Braniewo, bazylika św. Katarzyny; 2. Cmentarz żołnierzy radzieckich, największy w Europie; 3. Osada Ujście, w której Pasłęka wpływa do Zalewu Wiślanego.

Braniewo – położone jest nad rzeką Pasłęką w pobliżu ujścia do Zalewu Wiślanego. Najstarsze miasto na Warmii i jej pierwsza stolica. Spod hitlerowskiej okupacji Braniewo wyzwoliły 20 marca 1945 roku oddziały 3 Frontu Białoruskiego pod dowództwem marsz. Aleksandra Wasilewskiego, ponosząc straty ponad 20 tysięcy żołnierzy*. Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku Braniewo to był lokalny ośrodek przemysłowy; m.in. przemysł elektrotechniczny, skórzany, spożywczy (browar i mleczarnia). Do 2016 roku Braniewo było jedyną miejscowością na Warmii mogącą się poszczycić własnym ogrodem zoologicznym (zlikwidowanym).

* W mieście znajduje się największy w Europie radziecki cmentarz wojenny. Pochowano na nim 31 371 żołnierzy Armii Czerwonej, którzy polegli w walkach w rejonie Zalewu Wiślanego a także podczas wyzwalania Barczewa, Kętrzyna, Reszla, Iławy, Nidzicy i Szczytna.

1. Lipowina; 2. Żelazna Góra; 3. Gronowo.

Parafie dekanatu: Braniewo (4 parafie – św. Antoniego, św. Katarzyny, pw. Świętego Krzyża, św. Wojciecha); Gronowo (bł. Reginy Protmann); Lipowina (pw. MB Królowej Polski); Szyleny (św. Józefa Robotnika); Tolkowiec (św. Marcina); Żelazna Góra (pw. Świętej Rodziny ).

Tolkowiec – 1. Kościół parafialny; 2. Procesja Bożego Ciała; 3. Patron parafii, św. Marcin okrywa swym płaszczem nędzarza.

.

.

2 Dekanat FROMBORK / 6 parafii

“Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem ” – tak zatytułował swój obraz Jan Matejko. Scena ukazuje Kopernika na dachu wieży we Fromborku, z ustawioną na boku mapą układu słonecznego. Genialny odkrywca klęczy na tel rozgwieżdżonego nieba. Może z Bogiem omawia tajemnice wszechświata?

Maleńkie miasto Kopernika (2200 mieszkańców) znajduje się na południowym brzegu Zalewu Wiślanego, na rzecznej równinie z deltami Baudy i Pasłęki. Wysoki poziom wody gruntowej powoduje, że mezoregion w większości zajęty jest przez łąki, jedynie w miejscu występowania namułów rzecznych są także pola uprawne. W części północnej występują również lasy Wysoczyzny Elbląskiej.

1. Wzgórze Katedralne i w tle Zalew Wiślany; 2. Planetarium

Nad miastem wznosi się Wzgórze Katedralne o wysokości 22 m npm. będące już na krawędzi Wysoczyzny Elbląskiej. Na wzgórzu znajduje się archidiecezjalna Bazylika NMP, Wieża i Muzeum Kopernika oraz planetarium (w dawnej dzwonnicy katedralnej).

Na wzgórzu znajduje się archidiecezjalna Bazylika NMP, Wieża i Muzeum Kopernika oraz planetarium (w dawnej dzwonnicy katedralnej). Urodzony przed 550 laty Kopernik spędził we Fromborku 40 lat swego życia i tam dokonał wiekopomne odkrycie “O obrotach ciał niebieskich” /łac. De revolutionibus orbium coelestium. W bazylice fromborskiej znajduje się grób Wielkiego Astronoma. Miasteczko odwiedza corocznie ok. 70 tysięcy turystów, nie tylko z Europy.

.

1. Pierzchały; 2. Chruściel; 3. Błudowo.

Parafie dekanatu: Błudowo (pw. Nawiedzenia NMP); Chruściel (pw. Przenajświętszej Trójcy); Frombork (pw. Wniebowzięcia NMP); Pierzchały (św. Małgorzaty); Płoskinia (św. Katarzyny); Wielkie Wierzno (pw. Wszystkich Świętych).

1-2. Płoskinia – kościół parafialny i herb gminy; 3. Wielkie Wierzno.

Zabytkiem regionalnym jest kolekcja zabytków ruchomych we wsi WIELKIE WIERZNO. Założył ją p. Józef KUCIAK w roku 1977 i urzymuje w swoim domu. Jest to zbiór przedmiotów użytku codziennego z terenów gminy Frombork : pamiątek dokumentujących przemarsze wojsk, wydarzenia historyczne i obyczaje. Składa się ona z ponad 2000 eksponatów i wpisana jest do państwowego rejestru zabytków ruchomych.

Większość eksponatów p. Kuciak umieścił na poddaszu, a wśród nich znajdują się m.in.: dzwonki, butelki, żelazka, bagnety, młynki do pieprzu i kawy, porcelana, garnki, wagi, krucyfiksy oraz narzędzia wykorzystywane przy pracach w polu i do produkcji jedzenia. Kolekcja jest udostępniana dla zwiedzających, których odwiedziny dokumentowane są w kronice. Eh, ci pasjonaci, oni kolorów dodają w naszym życiu !

Herb Fromborka przedstawia mury miejskie a na nich postać Matki Bożej z Dzieciątkiem.

I jeszcze coś o Fromborku, w nawiązaniu do Mikołaja Kopernika. W latach 1966–1973 prowadzono odbudowę Fromborka, w ramach akcji Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem „Operacja 1001-Frombork”. 2391 instruktorów i harcerzy za swoją nienaganną pracę, trwającą co najmniej trzy turnusy, otrzymało najwyższe wyróżnienie – tytuł Honorowego Obywatela Fromborka (HOF). Zakrojona na dużą skalę akcja przygotowywała obchody 500-tej rocznicy urodzin Kopernika (na rok 1973). Przy odbudowie Fromborka pomagali również konserwatorzy zabytków.

.

.

Wzniesienia Górowskie

Wzniesienia Górowskie to izolowana wysoczyzna; urozmaicona pasami moren czołowych (wysokość do 216 m na Górze Zamkowej), rozcięta głębokimi dolinami potoków i rzeką Wałszą (prawy dopływ Pasłęki); w północnej części regionu lasy górowskie z udziałem buka i świerku. Na obszarze wysoczyzny położone są MIASTA Górowo Iławeckie i Pieniężno.

.

3 Dekanat PIENIĘŻNO / 11 parafii

Pienieżno: 1. Parafia św. Apostołów Piotra i Pawła jest też siedzibą dekanatu; 2. Fragment Muzeum Misyjno-Etnograficznego.

.

PIENIEŻNO – pierwsze zapiski o tej miejscowości datowane były w 1282 roku. Miasteczko zostało wyzwolone 17 lutego 1945 przez oddziały 3 armii 2 Frontu Białoruskiego, które wyparłyl stamtąd wojska hitlerowskie. W walkach zginęło tam 166 żołnierzy radzieckich i 32 oficerów. 18 lutego 1945 roku podczas inspekcji wojsk na przednim skraju frontu pod Pieniężnem został śmiertelnie ranny dowódca 3 Frontu Białoruskiego generał armii Iwan Czerniachowski. Po wojnie władze polskie zmieniły niemiecką nazwę miasta na Pieniężno, w dowód wdzięczności dla wybitgnego obrońcy polskości na Warmii.

W Pieniężnie znajduje się Seminarium Księży Werbistów, którzy pracują na misjach w różnych zakątkach świata. Dlatego miasto nazywane jest misyjną stolicą Polski a przy seminarium znajduje się muzeum pamiątek z dalekich krajów.

.

1. Pluty, w dole błękitne zakole rzeki Walsza; 2. Długobór, zegar słoneczny na kościele; 3. Dożynki w Lechowie.

Parafie dekanatu: Dębowiec (pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa); Długobór (św. Jana Ewangelisty i (pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny); Henrykowo (św. Katarzyny Aleksandryjskiej); Lechowo (św. Jana Chrzciciela); Łajsy (św. Mikołaja Biskupa); Mingajny (św. Wawrzyńca); Pieniężno (św. Apostołów Piotra i Pawła); Piotrowiec (św. Jana Chrzciciela); Pluty (św. Wawrzyńca); Radziejewo (św. Antoniego); Zagaje (św. Maksymiliana Marii Kolbego).

.

1. Henrykowo; 2. Proboszcz dwóch parafii; 3. Mingajny.

Przed paroma laty proboszczem roku Archidiecezji Olsztyńskiej został wybrany młody ksiądz Sławomir Skorupski, niezwykle aktywny w odbudowaniu dwóch parafii – w Henrykowie i Mingajanach. Ceniony jest także za pomoc niesioną wszystkim parafianom. Przypadek warty podkreślenia, ponieważ głosujący dostrzegli nie tylko młodość pracowitego księdza ale i życie prowincjonalnych parafii, położonych z dala od dużych miast.

.

Miasto PIENIĘŻNO nazwano na cześć Seweryna Pieniężnego, który urodził się w Olsztynie, mieście należącym do Prus Wschodnich od czasu rozbiorów Polski. Przed I-wszą wojną światową Pieniężny został wcielony do pruskiej armii i wysłany na front. Po roku 1918 prowadził działalność społeczną i oświatową na Warmii. Wydawał też polskie podręczniki szkolne oraz inne książki, np. „Krzyżaków” H. Sienkiewicza i „Pieśni mazurskie” Michała Kajki. Dnia 7 września 1939 do redakcji „Gazety Olsztyńskiej” wkroczyło gestapo. Seweryn Pieniężny został aresztowany i polską gazetę zlikwidowano, a urządzenia drukarskie zajęli Niemcy wydając „Allensteiner Zeitung”. Seweryn Pieniężny został uwięziony w obozie koncentracyjnym KL Hohenbruch (obecnie Gromowo w płn. części dzisiejszego regionu Kaliningrad) . 24 lutego 1940 Niemcy go pobili i zmusili do wykopania grobu. Podobno przed samym rozstrzelaniem Pieniężny krzyknął : „Jeszcze Polska nie zginęła”.

Kilka słów o rodzinie. Jego ojciec (1864-1905) miał takie samo imię. Pracował w redakcji „Gazety Olsztyńskiej”, założył Polsko-Katolickie Towarzystwo „Zgoda” i współtworzył punkty bilblioteczne w ramach Towarzystwa Czytelni Ludowych. Seweryn Pieniężny (syn, 1890-1940) w roku 1920 ożenił się z Wandą Dembińską, która pracowała w olsztyńskim Konsulacie RP; mieli czworo dzieci. Ich syn Konstanty był działaczem polskiego ruchu młodzieżowego na Warmii. Został aresztowany w 1939 i uwięziony, zmarł w roku 1942. Po aresztowaniu Seweryna prześladowania ze strony Niemców spotkały jego żonę. Została aresztowana w grudniu 1939 i wywieziona do obozu koncentracyjnego Ravensbrück. Warmińska poetka Maria Zientara-Malewska poświęciła Sewerynowi Pieniężnemu wiersz p.t. “Kamienie wołają”.

.

4 Dekanat GÓROWO IŁAWECKIE / 8 parafii

Górowo Iławskie: 1. Parafie Najświętszego Serca P. J. jest siedzibą dekanatu; 2. Po miasteczku wycieczkę oprowadza Miss Warmi i Mazur sprzed kilku lat – p. Natalia z Olsztyna, pracownik miejscowego Nadleśnictwa.

GÓROWO IŁAWIECKIE położone jest na obszarze wschodniej części Wzniesień Górowskich, 15 km od rosyjskiego Obwodu Kaliningradzkiego. Położone jest na siedmiu pagórkach oraz nad rzeką Młynówką Górowską, zawieraja w swoich granicach „Staw Garncarski” z wyspą.

1-2. Górowo Iławieckie: Widok z góry na centrum i staw z wysepką; Herb miasta przedstawia lisa porywającego białą gęś; 3. W mieście znajduje się duży kościół greko-katolicki dla mieszkańców pochodzenia ukraińskiego.

Niedaleko Górowa znajduje się wieś KAMIŃSK i parafia św. Brata Alberta. Podczas II wojny światowej w pobliskim działał pierwszy w Prusach Wschodnich obóz jeniecki (Stalag IA Stablack – tzw. Lager Süd); północna filia obozu znajdowała się w pobliżu dzisiejszego miasta Bagratianowsk (dawniej Iława Pruska) – w obwodzie kaliningradzkim .

Już we wrześniu 1939 uwięziono tam obrońców Westerplatte i Modlina a w późniejszym okresie, oprócz Polaków, dowieziono tam jeńców ze Związku Radzieckiego, Francji, Belgii i Wlk. Brytanii. Przez cały okres wojny w obozie przebywało ponad 250 tys. jeńców. 4 lutego 1945 wioskę wyzwoliła 331 Dywizja Strzelecka 3 Frontu Białoruskiego. Po kilku latach pojawili się w regionie pierwsi świadkowie Jehowy, a obecnie prowadzą działalność edukacyjno-oświatową w dawnym zakładzie karnym koło Kamińska. Po tzw. “transformacji” przeróżne sekty – szczególnie ta najbardziej natrętna (czasem agresywna) – zagnieździły się prawie we wszystkich większych miejscowościach.

Krajobraz Wzniesień Górowskich między Górowem Iławieckim a granicą z Obwodem Kaliningradzkim. Po zakończeniu wojny osadnicy na Warmii otrzymali nowoczesne gospodarstwa, murowane domy i budynki gospodarcze wyposażone w urządzenia mechaniczne dotychczas nieznane dla dużej liczby nowych mieszkańców.

.

1. Parafia Kandyty Babiak; 2. Rodnowo – wnętrze kościoła; 3. Parafia w Wojciechach.

Parafie dekanatu: Babiak (św. Augustyna i św. Anny); Gałajny (pw. bł. Wincentego i Towarzyszy); Górowo Iławeckie (pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa); Kamińsk (św. Brata Alberta Chmielowskiego); Kandyty (pw. Narodzenia NMP); Pieszkowo (św. Marii Magdaleny); Rodnowo (pw. MB Szkaplerznej); Wojciechy (św. Andrzeja Boboli).

1. Babiak; 2-3. Pieszkowo – wnętrze kościoła i kościół parafialny.

PIESZKOWO – zacznijmy od tego, że parafia prowadzi bardzo ładną witrynę w internecie. Znaleźliśmy w niej fragment dzienniczka św. Siostry Faustyny : „Powiedz grzesznikom, że żaden nie ujdzie ręki mojej. Jeżeli uciekają przed miłosiernym sercem moim, wpadną w sprawiedliwe ręce moje. Powiedz grzesznikom, że zawsze na nich czekam, wsłuchuję się w tętno ich serca, kiedy uderzy dla mnie. Napisz, że przemawiam do nich przez wyrzuty sumienia, przez niepowodzenie i cierpienia, przez burze i pioruny, przemawiam przez głos Kościoła, a jeżeli udaremnią wszystkie moje łaski, poczynam się gniewać na nich, zostawiając ich samym sobie i daję im, czego pragną” (Dz. 1728).

Po wojnie Pieszkowo było siedzibą gminy, a pierwszym został Gustaw Glica (rodowity Warmiak), Uruchomiono szkołę powstała spółdzielnia rolniczo-handlowa. W latach 60-tych ubiegłego wieku wybudowano nowa szkołę – “tysiąclatkę” (w ramach akcji 1000 szkół na 1000-lecie Polski. W 1966 uruchomiona została filia Społecznego Ogniska Muzycznego. Kilkanaście lat później wieś liczyła 459 mieszk. Była tam już ośmioklasowa szkoła podstawowa, biblioteka publiczna, klub, sala kinowa na 100 miejsc, przedszkole, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, urząd pocztowy, leśnictwo, sklep wielobranżowy, zakład naprawy maszyn rolniczych i dwa zakłady produkcyjne, związane z przemysłem rolnym.

Bociania wieś

Na terenie parafii Gałajny i tuż przy granicy polsko-rosyjskiej znajduje się klekocząca wieś – Żywkowo. Zanotowano, że zamieszkuje tam 160 bocianów w 42 gniazdach. A wioska liczy zaledwie 20 mieszkańców, czyli rekord nie do pobicia: na jednego człowieka przypada tu 8 bocianów.

1-2. Bociania wieś – Żywkowo; 3. Parafia Gałajny.

W latach 1980-tych GAŁAJNY liczyły 29 indywidualnych gospodarstw rolnych, gospodarujących łącznie na 251 ha ziemi. W samej wsi zamieszkiwało 122 osób, działała świetlica, punkt biblioteczny, kino, boisko sportowe, urząd pocztowy, punkt apteczny i dwa sklepy. Przez lata mieszkańcy wioski dojeżdżali nam Msze niedzielne do Górowa, ale chcieli mieć bliżej i własnymi siłami przerobili remizę strażacką na kościół. W 1999 r. erygowano tam parafię Parafia Męczenników Podlaskich – Błogosławionego Wincentego i Towarzyszy. W parafii działają trzy koła żywego różańca, są ministranci oraz schola, która zdobywa coraz większą sławę i jest zapraszana również do sąsiednich miejscowości. “Na początku były tutaj trochę jak na misjach, ale widać owoce – mieszkańcy wymagają od siebie, prowadzą życie duchowe, bo wiedzą, że jest jeszcze coś poza zgiełkiem tego świata. Jestem tu po to, by realizować Boże plany. A czasami trzeba niewiele – w zeszłym roku zabrałem dzieci na wakacje w góry. Spośród 26 osób tylko jedna widziała nasze góry wcześniej.” – mówil podczas wywiadu proboszcz, ks. Wojciech Tyburski. Od kilku lat wychodzi w parafii też gazetka „Droga”.

Droga do Żywkowa

Na terenie parafii znajduje się kilka wsi : Toprzyny, Sigajny, Nowa Wieś oraz Żywkowo. W sumie mieszka w nich 900 osób, ale do wspólnoty wiernych należy około 650, gdyż część ludzi wyjechała w poszukiwaniu pracy. Młodzieży nie ma, powyjeżdżała za pracą, na szczęście jest dużo dzieci. Moim celem tutaj jest przemienianie tych ludzi, bo nuda i brak pracy prowadzą do wszystkiego, tylko nie do tego, co dobre. Niektórzy mówią, że tu jest już „koniec świata”, ale tu także trzeba głosić Chrystusa, bo tutaj też są ludzie. A prowincja nie oznacza miejsca zamieszkania, prowincja jest w głowie. Można bowiem mieszkać w centrum Warszawy i być prowincjuszem, a można mieszkać w Gałajnach i mieć klasę. Przede wszystkim trzeba mieć dobrze poukładane w głowie.

Równina Ornecka

Ten mały region o powierzchni 225 km² znajduje się na południowej krawędzi Wzniesień Górowskich. Okolice są w większości porośnięte borem sosnowym, z wąskim pasem łęgu wzdłuż doliny Drwęcy Warmińskiej (53-kilometrowy, prawobrzeżny dopływu Pasłęki).

.

5 Dekanat ORNETA / 11 parafii

1. Orneta – parafia św. Jana i siedziba dekanatu; 2. Ratusz w centrum.

ORNETA ma długą historię sięgającą 1423 roku. Obecnie jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej, położoną na Równinie Orneckiej. Ratusz miejski tradycyjnie znajduje się na placu rynkowym i jest siedzibą placówki muzealnej, w której można poszerzyć wiedzę na temat miasteczka i jego okolic. W zabytkowych podziemiach ratusza znajduje się wystawa poświęcona statkowi M.S. “Orneta” służącym w Polskich Liniach Oceanicznych do roku 1984. Na rynku znajduje się duża kotwica, pamiątka po tym statku. Z rynku wąska uliczka prowadzi do mostu nad Drwęcą Warmińską.

W mieście znajduje się Jezioro Mieczowe (Ornecki Staw), 6-hektarowy zbiornik po wyrobiskowy o średniej głębokości 2,5 m, miejscami do 8 m. Powstał on w wyniku zalania kopalni gliny, a na spokojnej i dosyć czystej wodzie fale są małe. Zbierają się tam chętnie miłośnicy małych modeli aby puszczać w ruch swoje mini-żaglówki. Na Orneckim Stawie roku 2017 odbyły się nawet Mistrzostw Świata Modeli Pływających w 2017 roku.

.

1. Krosno Warmińskie; 2. Procesja Bożego Ciała w Bieniewie; 3. Bażyny.

Parafie dekanatu: Bażyny (św. Mikołaja Biskupa); Bieniewo (św. Marii Magdaleny); Chwalęcin (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Krosno (pw. Nawiedzenia NMP i św. Józefa); Lubomino (św. Katarzyny Aleksandryjskiej); Miłakowo (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Opin (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Orneta (św. Jana Chrzciciela); Osetnik (św. Jakuba Starszego); Piotraszewo (św. Bartłomieja Apostoła); Wapnik (św. Andrzeja Apostoła).

1. Osetnik; 2. Chwalęcin; 3. Opin.

OSETNIK – jako ciekawostkę podajemy, że kościół ten jest w znacznym stopniu zrujnowany, ale opiekują się nim harcerze z Hufca Orneta. Dbają oni, aby umożliwić dojście do tego miejsca. Dlatego odbywają się tam nabożeństwa odprawiane przez księdza z parafii w Bażynach. Miejsce ołtarza wyznacza zachowany na jednej ze ścian krucyfiks.

.

1. Pietraszewo, dzwonnica kościoła; 2. Herb gminy Lubomino; 3. Figura MB z Dzieciątkiem na murze kościoła w Opinie.

.

Na południe od Ornety (kilka km. od Miłakowa) znajduje się jezioro WUKŚNIKI o wymiarach 1800 m na 900 metrów i powierzchni 118 ha. Woda jest niezwykle przejrzysta, chociaż miejscami jej głebokość przekracza 60 metrów. Dlatego ten akwen jest od lat odwiedzany przez płetwonurków z Polski i zagranicy. Swego czasu trenowali na nim również poborowi do Marynarki Wojennej w Gdyni.

Wokół jeziora nie ma żadnej zabudowy, a w ciepłe i słoneczne dni światło na powierzchni jeziora załamuje się w kolorze turkusowym a czasami błękitnym. Przypomina wtedy rafy koralowe mórz południowych.

Miłakowo – kościół i jarmark parafialny

MIŁAKOWO – miejscowość położona jest na Pojezierzu Iławsko–Ostródzkim, w odległości około 14 km od Morąga, nad rzeką Miłakówką. Chociaz miasto zostało zniszczone w około 50% podczas walk o wyzwolenie, to po odbudowaniu powstało tam kilka większych zakładów pracy (roszarnia lnu, wytwórnia wód gazowanych, a także piekarnia, młyn i mleczarnia). W obrębie miasta Miłakowo znajduje się jezioro Mildzie z urozmaiconą linią brzegową.

.

Nizina SĘPOPOLSKA (I-1)

NIZINA SĘPOPOLSKA obejmuje równinny obszar, w którym dominują krajobrazy płaskie i faliste rzadko pagórkowate. Niewielkie powierzchnie krajobrazów zalewowych związane są z doliną rzeki Łyny. Lesistość wynosi 15%, przeważają lasy grądowe z dużym udziałem łęgów jesionowo-olszowych i olsów. Najczęściej gatunkami panującymi w drzewostanach sa dąb, brzoza oraz sosna i olsza. Na obszarze równiny położone są 3 główne miasta : Bartoszyce, Korsze i Kętrzyn.

.

6 Dekanat BARTOSZYCE / 9 parafii

Centrum Bartoszyc

Miasto leży w dolnym biegu rzeki Łyny, na płaskim terenie. Okolica Bartoszyc jest pagórkowata z licznymi oczkami wodnymi w miejscowych obniżeniach. Walki o wyzwolenie Bartoszyc rozpoczęły się pod koniec stycznia1945 i dopiero 4 lutego nad ranem zostało zdobyte. W roku 2002 zlikwidowano połączenie kolejowe z Korszami i główną i główną linią PKP na trasie na trasie Ełk – Giżycko – Olsztyn.

Bartoszyce: 1. Kościół św. Brata Alberta; 2-3. Parafia św. Brunona – Wigilijne spotkanie opłatkowe i ołtarz na święta Wielkanocy.

BEZLEDY proboszcz parafii wspomina rozmowy z tymi, którzy przyjeżdżają do Bezled na wakacje i święta. Pracują zagranicą i mówią, że już tu nie wrócą tu. Wielka to szkoda gdyż przez masową emigrację Polska traci zapał i energię młodych ludzi. Z tymi, którzy tu mieszkają, modlimy się za nich, prowadzimy adoracje Eucharystii. Współpraca ze szkołami układa się dobrze, ale młodzież nie chodzi regularnie na Msze święta. Starsi mówią, że ktoś dodaje coś do chleba i chyba to prawda, bo dzieci karmią się internetem i i miałkimi programami. Modlę się za nich i codziennie powierzam Bożej opiece.

.

1-2. Bezledy – parafia św. Maksymiliana i wnętrze kościoła; 3. Procesja przy kościele w Sułowie.

parafia – Bartoszyce (4 parafie – św. Brata Alberta, św. Brunona, św. Jana Chrzciciela, św. Jana Ewangelisty i MB Częstochowskiej); Bezledy (św. Maksymiliana Kolbego); Galiny (pw. Wniebowzięcia NMP); Sułowo (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Wozławki (św. Antoniego Opata); Żydowo (pw. Narodzenia NMP).

1-2. Wozławki parafia i wnętrze kościoła; 3. Sułowo;

GALINY – w roku 1983 we wsi była ośmioklasowa szkoła podstawowa, filia biblioteczna, klub, kino, ośrodek zdrowia, punkt położniczy, punkt apteczny, siedziba leśnictwa, urząd pocztowy, gminna spółdzielnia Samopomoc Chłopska, spółdzielnia oszczędnościowo-pożyczkowa, punkt weterynaryjny, państwowy ośrodek maszyn, oczyszczalnia zboża, dwa sklepy spożywcze i dwa przemysłowe, zakład gastronomiczny z 60 miejscami. We wsi było boisko oraz wodociągi a ulice miały oświetlenie elektryczne. Co z tego zostało dzisiaj – nie mamy bieżących informacji. Miejscowe nadleśnictwo organizuje krótkie wędrówki na dydaktycznej ścieżce “Dębowy Las”.

Okolice Bartoszyc – zalesienia i zaproszenie na wędrówkę

.

7 Dekanat SĘPOPOL / 6 parafii

Sępopol okrążają malownicze zakola Łyny. Na pierwszym planie kościół św. Michała Archanioła, siedziba dekanatu.

SĘPOPOL maleńkie miasto przy ujściu rzeki Guber do Łyny, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Ale od jego nazwy pochodzi coś większego – Nizina Sępopolska. Podczas II wojny światowej zbudowano pod Sępopolem duże lotnisko wojskowe będące zapleczem kwatery Hitlera w Gierłożu. Prace nad rozbudową lotniska wmożono w 1944 roku a wykonywać je musieli więźniowie z filii obozu w Sztutowie (Stutthof) pod nadzorem straży SS. Zimą 1945 armie hitlerowskie były już w odwrocie i miasto – praktycznie bez oporu – zostało zdobyte przez oddziały Frontu Białoruskiego.

.

Parafia Lwowiec – kościół i odpust parafialny

Lwowiec to sanktuarium Matki Boskiej Szkaplerznej, a w pobliżu są liczne gniazda bocianów. Po II wojnie światowej wieś włączono do sołectwa Lipica i na bazie dawnego majątku uruchomiono PGR Gaj. Według spisu powszechnego z 1983 roku Lwowiec składał się z 16 budynków mieszkalnych tworzących zwartą zabudowę a w całej wsi było 50 gospodarstw rolniczych na 443 ha oraz utrzymujących 303 sztuk bydła, 346 trzody chlewnej i po kiladziesiąt koni oraz owiec. Znajdował się tu punkt biblioteczny, a miejscowość miała elektryczne oświetlenie ulic i sieć wodociągową.

Mapka turystyczna gminy Sępopol, nie obejmuje całego dekanatu. Poza nią znajduje się cztery parafie. Parafia Lwowiec znajduje się 8 km na wschód od Sępopola. W kierunku południowym są dwie parafie: Sokolica (8km od Sępopola) i Łabędnik (10 km). Niedaleko Sępopola jest Sątoczno – 6 km na wsch.

.

1. Sokolica – kościół i logo parafii; 2. Lipica

Parafie dekanatu: Lipica (Świętych Apostołów Piotra i Pawła); Lwowiec (pw. MB Szkaplerznej); Łabędnik (pw. NMP Zwycięskiej); Sątoczno (pw. Chrystusa Króla); Sępopol (św. Michała Archanioła); Sokolica (św. Anny).

.

1. Sątoczno – ołtarz w kościele pw. Chrystusa Króla; 2-3. Łabędnik.

ŁABĘDNIK w roku 1945 utworzono gminę Łabędnik a pałac przejęły Państwowe Nieruchomości Ziemskie. W 1983 r. we wsi był PGR oraz 20 indywidualnych gospodarstw rolnych, które gospodarzyły na 169 ha. We wsi było 29 domów z 689 mieszkańcami. W tym czasie w Łabędniku był urząd pocztowy, przedszkole, świetlica, klub, sala kinowa, filia biblioteczna, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, sklep wielobranżowy, tartak oraz zakład szewski.

Sątoczno – droga przez wieś i rzeka Sajna

SĄTOCZNO – wieś położona na wysokości 35 m npm. W kolejnych latach po wojnie oddano do użytku nowy budynek szkoły ośmioklasowej oraz otwarto przedszkole. Wzrastająca liczba mieszkańców i powojenny wyż demograficzny sprawiły, że władze przystąpiły do programu budowy szkół Tysiąclecia Państwa Polskiego. Przed kilku laty zamieszkała tam, w dawne rodzinne strony, młoda rodzina z Warszawy, bo czuli że trzeba uwolnić się od nieustannej gonitwy i zgiełku. Ludzie się dziwili: co Was tam ponisło na drugi koniec świata? A p. Magda z mężem i dziećmi dziwią się czemu ludzie tłoczą się w miastach-molochach. Chociaż jesteśmy trochę daleko od głównych dróg, ale zależy nam aby się rozwijać.

.

1. Spływ kajakowy rzeką Guber; 2. Sępopol – plener rzeźbiarski.

Otworzymy szlak kajakowy „W krainie trzech rzek” – bo Sajna wpływa do Gubra, a Guber w Sępopolu wpływa do Łyny. Można płynąć kilka godzin. Trwa znakowanie szlaku, przygotowywane są miejsca umożliwiające postój podczas spływu – z pomostami, tablicami informacyjnymi. Chcemy dotrzeć do ludzi z infomacją, że jest fajne miejsce, można przyjechać, popływać kajakiem, przenocować. Dziś wiele osób jest w naszym stowarzyszeniu, wspieramy się, działamy. Stowarzyszenie – razem z parafianami, z nauczycielami szkół, młodzieżą i rodzicami – przygotowują w jarmark sołectw, Eucharystię, część artystyczno-rozrywkową, degustację regionalnych potraw, zabawy i konkursy. Zależy nam na tym, aby ludzie wiedzieli, że gdzieś na końcu świata jest wspaniała miejscowość, Sątoczno, w niej piękny kościół i cudowni ludzie.

.

8 Dekanat RESZEL /10 parafii

RESZEL to miasto na Pojezierzu Mrągowskim, nad rzeką Sajną, ale niektóre parafie dekanatu reszelskiego znajdują się na Sępoolskiej Równinie. Przed tzw. transformacją część mieszkańców Reszla miała zatrudnienie w fabryce maszyn dla leśnictwa.

.

1-2. Bisztynek : kościół parafialny i szopka betlejemska w noc wigilijną; 3. Drogosze.

Parafie dekanatu: Bisztynek (św. Macieja i Przenajdroższej Krwi Pana Jezusa); Drogosze (pw. NMP Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia); Grzęda (św. Mikołaja Biskupa); Korsze (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Leginy (św. Marii Magdaleny); Łankiejmy (św. Jana Chrzciciela); Paluzy (pw. Narodzenia NMP); Reszel (św. Apostołów Piotra i Pawła); Sątopy (św. Jodoka); Unikowo (św. Jana Chrzciciela).

1-2. Korsze: kościół parafialny i herb miasta; 3. Reszel.

KORSZE – miasto 4-tysięczne, siedziba gminy i węzłowa stacja PKP gdzie krzyżują się tory na trasie Białystok – Elk – Olsztyn z linią kolejową nr 353 Poznań – Inowrocław – Toruń – Iława – Olsztyn – Skandawa. Herb miasta zawiera czerwone koło lokomotywy, będące symbolem ważnym elementem w gospodarce miasta. Nad kołem znajdują się trzy złote kłosy na zielonym polu, podkreślające rolniczy charakter regionu.

1. Leginy; 2. Kapliczka w Unikowie; 3. Łankiejmy.

ŁANKIEJMY – wieś w Polsce położona na Nizinie Sępopolskiej. Przepływa tędy rzeka Sajna, dopływ Gubra. W kierunku południowo-wschodnim od wsi rozciąga się na bagnistym terenie Łankiejmski Las. W roku 1970 były tu ośmioklasowa szkoła podstawowa, przedszkole na 30 dzieci, punkt medyczny. W lipcu 1974 utworzono w Łankiejmach Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej, wchodzące w skład Kętrzyńskiego Zjednoczenia Rolniczo-Przemysłowego.

.

.

8-9 KĘTRZYN (2 dekanaty, 15 parafii):

Kętrzyn: 1-2. Centrum i herb miasta; 3. Parafia św. Katarzyny, siedziba dekanatu.

KĘTRZYN był prężnyn ośrodkiem przemysłowym, a dzisiaj jest niewielkim i ciągle malejącym miastem. W okresie II wojny światowej w gierłoskim lesie nieopodal miasta pobudowano kwaterę Hitlera – Wilczy Szaniec. Bombardowanie w 1942 i walki w 1945 doprowadziły do bardzo poważnych zniszczeń miasta. Po wojnie w mieście powstały zakłady pieczywa cukierniczego, browar, Zakłady Elektrotechniczne „Farel”, mleczarnia zakład Centralnej Składnicy Harcerskiej, Mazurska Fabryka Drożdży, wytwórnia ozdób choinkowych, wytwórnia aromatów spożywczych i majonezu.

1. Dożynkowy weekend w Kętrzynie; 2. Od 30 lat z Kętrzyna wyrusza Warmińska Piesza Pielgrzymka do Ostrej Bramy w Wilnie. Pomysłodawcą był bp. Julian Wojtkowski, ordynariusz Archidiecezji Olsztyńskiej i członek Rady Episkopatu ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek

7 maja 1946 roku nadano miastu nową nazwę Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego*, historyka z XIX wieku walczącego z germanizacją Mazur. Na długo przed zlikwidowaniem polskich granic, w Kętrzynie funkcjonowała Oficerska Szkoła Wojsk Ochrony Pogranicza. Wlatach 80. XX w. nastąpił znaczny rozwój Kętrzyna. W północnej części miasta powstało osiedle mieszkaniowe i osiedle domków jednorodzinnych. Obecnie dużym problemem, z którym borykają się parafianie, jest wysokie bezrobocie. Poza tym wielu młodych wyjechało na studia, a także do pracy za granicę.

.

1. Herb rodowy Kętrzyńskich; 2. Tablica w Olsztynie upamiętniająca uwięzienie Kętrzyńskiego; 3. Plakieta Oficerskiej Szkoły Wojsk Ochrony Pogranicza w Kętrzynie.

* Wojciech KĘTRZYŃSKI (1838 -1918) urodził się w Giżycku (w zaborze pruskim Giżycko nazywało się Lec). Jego ojciec pochodził ze szlacheckiej rodziny kaszubskiej herbu Cietrzew. Uczęszczał do gimnazium gimnazujm w Kęrzynie (wówczas był to Rastembork). Angażował się w działalność patriotyczną, za co został uwięziony w Olsztynie. Na krótko został uwolniony, po czym ponownie osadzono go w więzieniu Moabit w Berlinie. Po wyściu z więzienia nie mógł nigdzie znaleźć pracy. W 1868 roku opublikował w „Gazecie Poznańskiej” pracę p.t. O Mazurach. Kętrzyński jest patronem Liceum Ogólnokształcącego w swoim mieście.

.

1. Kościół w Garbnie; 2. Warmiński biskup J. Glemp; 3. Szopka Bożonarodzeniowa w parafii Garbno.

GARBNO parafię erygował w roku 1981 ówczesny metropolita warmiński, bp Józef Glemp, późniejszy prymas Polski. Przez wiele lat proboszczem parafii był ks. Leszek Kuczyński, który przywiązywał dużą wagę do warmińskich tradycji katolickich. W swojej pracy duszpasterskiej wiele czasu poświęcał w pracy z dziećmi i młodzieżą. Przy parafii istnieje dziecięca i młodzieżowa wspólnota Ruchu Światło–Życie. Jest również wspólnota Żywego Różańca. Wspólnota parafialna się umacnia także poprzez wspólne pielgrzymi do Stoczka Klasztornego, Gietrzwałdu, na Jasną Górę i do Wilna.

W KAROLEWIE powstały koszary SS. Jednostka ta służyła do ochrony „Wilczego Szańca” – systemu ogromnych bunkrów w Gierłoży k/ Kętrzyna służących jako główna kwatera Hitlera i naczelnego dowództwa III-ciej Rzerzy. Istniejący w Karolewie wcześniej szpital przeznaczony został na potrzeby obsługi medycznej załogi „Wilczego Szańca”. Oobecnie w dawnym budynku szpitalnym mieszczą się pomieszczenia dydaktyczne szkół ponadpodstawowych.

1. Nakomiady, kościół św. Józefa Rzemieślnika; 2-3. Barciany, parafia pw. Niepokalanego Serca Maryi.

Parafie dekanu Kętrzyn: Barciany (Niepokalanego Serca Maryi); Garbno (pw. NMP Królowej Polski); Karolewo (św. Stanisława Kostki); Kętrzyn (4 parafie – św. Jacka, św. Jerzego, św. Brata Alberta, św. Katarzyny ); Mołtajny (św. Anny); Momajny(św. Piotra Apostoła); Nakomiady (św. Józefa Rzemieślnika); Skandawa (św. Wojciecha); Srokowo (Świętego Krzyża); Święta Lipka (Nawiedzenia NMP); Wilkowo (Najświętszego Serca Pana Jezusa); Winda (Nieustającej Pomocy).

1 Momajny; 2. Kulig w Karolewie. Tamtejsza parafia ma bogatą kolekcję zdjęć na swojej witrynie; 3. Winda – obraz MB Nieustającej Pomocy, patronki parafii.

ŚWIĘTA LIPKA – wieś na Pojezierzu Mrągowskim. Znajduje się tam najbardziej popularne sanktuarium maryjne w tej części Polski. Jest to świętolipska bazylika pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wraz z obejściem krużgankowym i klasztorem to zabytek barokowy. Kaplica w Świętej Lipce została zniszczona w czasie reformacji – według napisu w kościele było to w 1524. Aby odstraszyć pielgrzymów, na miejscu kaplicy postawiono szubienicę. Dzięki staraniom Stefana Sadorskiego można było przystąpić do odbudowy kaplicy. Do Świętej Lipki przybywali pielgrzymi nie tylko z Warmii, ale i z dalszych okolic, jak np. Warszawy, Wilna i Lwowa. Między Świątą Lipką a Reszlem biegnie Trakt pielgrzymkowy z zabytkowym zespołem kapliczek kalwaryjnych i wiekowymi lipami – pomnikami przyrody.

Święta Lipka należy do najczęściej odwiedzanych sanktuariów.

.

1-2. Srokowo – kościół i dożynki parafialne; 3. Wilkowo, kościół w mroźny dzień.

SROKOWO – wieś o długiej historii, powstała na początku XIV wieku. Po wojnie nazwę niemiecką wsi zastąpiono nazwą Srokowo, upamiętniając w ten sposób prof. Stanisława Srokowskiego (1872–1950) – geografa, autora licznych prac naukowych na temat tych ziem. Przed tzw. „refomacją” w Srokowie była siedziba wielozakładowego przedsiębiorstwa o nazwie Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Srokowie. Obecnie Srokowo jest nadal siedzibą gminy, w której znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Kałeckie Błota i Bajory przy granicy gminy położony jest jeszcze trzeci – Rezerwat Siedmiu Wysp. Administracyjnie podlegają one Nadleśnictwu Srokowo.

.

Stanisław Józef SROKOWSKI ( – polski geograf, konsul RP w Odessie i Królewcu, wojewoda wołyński (1923–1924), założyciel i pierwszy dyrektor Instytutu Bałtyckiego. Przed I wojną światową był członkiem Ligi Narodowej. Obserwował okupację litewską Suwalszczyzny. Na wiosnę 1949 roku został profesorem tytularnym Uniwersytetu Warszawskiego, po II wojnie światowej pierwszym przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Geograficznego i pełnił tę funkcję do śmierci w roku 1950.

.

POJEZIERZE OLSZTYŃSKIE (842.81) / II-2

Olsztyn otoczony jest kilkoma jeziorami, w ciągłym ruchem turystycznym, ale dalej od miasta też są spokojne miejsca jak jez. Kiernoz Mały (zdjęcie z prawej strony).

POJEZIERZE OLSZTYŃSKIE to duży mezoregion fizycznogeograficzny na Pojezierzu Mazurskim. Obszar Pojezierza Olsztyńskiego rozciąga się po obu brzegach górnego biegu Łyny, sięgając na zachodzie po Pasłękę. Krajobraz ukształtowany został w postaci łuków wałów morenowych sięgających na zachodzie po Morąg, na południu po Nidzicę, a na wschodzie po linię Szczytno-Biskupiec. Wysokość moren nie przekracza 200 m npm.

Obok Olsztyna jest kilka jezior, a jedno znajduje się nawet w środku miasta (jez. Długie).

W dolinach rynien polodowcowych, na Pojezierzu Olsztyńskim występują także torfowiska i łąki. Lasy tworzą małe i średnie kompleksy; największe z nich zlokalizowane są na północ od Dobrego Miasta. Największe jeziora: Jezioro Łańskie, Jezioro Pluszne Wielkie, Jezioro Dadaj, Jezioro Luterskie, Jezioro Wulpińskie, Jezioro Ukiel, Jezioro Kalwa.

.

10-11 OSTRÓDA / 2 dekanaty, 16 parafii

Ostróda: 1. Nabrzeże statków nad Jeziorem Drwęckim; 2. Wieczorny widok na jezioro, na pierwszym planie kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP.

Ostróda leży w Dolinie Drwęcy, nad Jeziorem Drwęckim i jest połączona szlakiem wodnym z kanałem Elbląsko-Ostródzkim. Od 1871 miasto znalazło się zaborze pruskim, a plebiscyt roku 1920 utwierdził pozostanie Ostródy pod niemieckim panowaniem. Dopiero w 1945 roku oddziały 5 armii pancernej II Frontu Białoruskiego wyzwoliły miasto i nastąpiło przekazanie go władzom polskim. Herb Ostródy przedstawia św. Jerzego, który siedząc na koniu zabija smoka, symbol ducha piekielnego.

Ostróda: 1. Niepokalane Poczęcie NMP, obraz z kościoła w Ostródzie – mal. Francisco de Zurbarán (1598-1664); 2. Kościół św. Jana Bosco (Ostróda-Wałdowo); 3. Parafia Reszki.

W okresie powojennym w Ostródzie powstały Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, kombinat mięsny, dwa zakłady drzewne, wytwórnia win i przetworów owocowych, zakłady kserotermiczne i zakłady szkutniczo-drzewne. Honorowi obywatele Ostródy: 1. Zdzisław Krzyszkowiak, złoty medalista olimpijski, rekordzista świata w biegach długich i 13-krotny mistrz Polski; Krystyna Chojnowska-Liskiewicz, pierwsza kobieta która opłynęła samotnie kulę ziemską na jachcie żaglowym. Oboje honorowi obywatele ukończyli w Ostródzie szkoły średnie. W Ostródzie jedną z imprez kulturalnych jest Ogólnopolski Festiwal Muzyki Tanecznej.

1-2. Parafia św. Hiacynty i Franciszka w Ostródzie, witryna: „Módlcie się i umartwiajcie w intencji grzeszników, wiele dusz idzie do piekła, bo nikt nie modli się za nie ani nie umartwia” – Matka Boża do pastuszków w Fatimie, 13 maja 1917r. ; 3. Kościół w Szyldaku.

Parafie dekanatu: Brzydowo (pw. Najświętszej Trójcy); Durąg (Świętych Apostołów Piotra i Pawła); Kajkowo (św. Moniki); Lubajny (św. Benedykta Opata); Ostróda (8 parafii : św. Dominika Savio, świętych Hiacynty i Franciszka św. o. Pio z Pietrelciny, św. Siostry Faustyny Kowalskiej, św. Jana Bosko, pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, św. Franciszka z Asyżu, św. Marcina); Reszki (pw. Miłosierdzia Bożego); Stare Jabłonki (pw. MB Królowej Polski); Szyldak (św. Andrzeja Boboli); Tyrowo (św. Wojciecha).

1. Stare Jabłonki; 2. Procesja w Durągu; 3. Kościół w Kajkowie.

KAJKOWO – nazwa wsi upamiętnia Michała Kajkę (1858-1940), legendarnego obrońcy polskości Mazur. położona w gminie Ostróda. W 1970 roku pisarz Eugeniusz Paukszta opisał Kajkowo następująco w swej książce: “zasnuta drzewami, zadumana wiosczyna, to przecież ów skromny i zadumany Kajka, krzepiący polskość niekształtnymi literami stawianymi ciesielskim ołówkiem“.

.

1. Kościół parafialny w Lubajnach; 2-3. Sceny z misterium wielkanocnego: Matka Bolesna (Mater Dolorosa) i uczniowie, którzy zasnęli na Górze Oliwnej a mieli czuwać przy Chrystusie.

LUBAJNY – parafianie kościoła św. Benedykta Opata zaprezentowali Misterium Męki Pańskiej “Kielich Goryczy” według scenariusza Adama Szafrańca. Misterium było jednocześnie nabożeństwem Drogi Krzyżowej.

.

12 Dekanat ŁUKTA / 7 parafii

W herbie gminy umieszczono pałki tataraku, symbolizujące obfitość wód w tym regionie.

.

Niedaleko wsi jest kilka jezior, a nawiększe to Marąg o powierzchni 4 km².

ŁUKTA to stara gminna wieś, położona około 10 km od Ostródy. Działa tam Ośrodek Kultury i piłkarski klub sportowy Warmiak Łukta. W Łukcie jest kościół, restauracje, sklepy spożywcze, mleczarnia i Środowiskowy Dom Opieki Społecznej. Obszar gminy Łukta znajduje się w dorzeczach rzek Drwęcy i Pasłęki. Ponad połowę obszaru pokrywają lasy, a najbardziej przydatne rolniczo gleby występują w północnej części gminy. Kilka km od Łukty, na płd-zach. od wsi, znajduje się rezerwat przyrody Sosny Taborskie, które osiągają wysokość 40 metrów, a ich smukłe gładkie – bez guzów i sęków – pnie były w epoce żaglowców cennym materiałem na maszty.

Łukta : 1. Kościół parafialny; 2. Gminne dożynki; 3. Siłownia na świeżym powietrzu.

Florczaki (św. Antoniego z Padwy); Gietrzwałd (pw. Narodzenia NMP), Jonkowo (św. Jana Chrrzciciela); Łukta (pw. MB Częstochowskiej); Nowe Kawkowo (św. Jana Ewangelisty); Skolity (pw. Narodzenia NMP); Wrzesina (św. Marii Magdaleny).

1. Florczaki; 2. Skolity; 3. Nowe Kawkowo.

JONKOWO – wieś i siedziba gminy w powiecie olsztyńskim, na trasie linii kolejowej Olsztyn – Elbląg. Znajduje się tu kościół i kilka kapliczek, przystanek autobusowy, mały park, kilka sklepów, straż pożarna, ośrodek zdrowia, apteka, poczta, restauracja i posterunek policji. W pobliżu przystanek kolejowy oraz torfowisko, objęte badaniami naukowymi, prowadzonymi przez Wydział Biologii i Biotechnologii UWM w Olsztynie.

.

1-2. Jonkowo, kościół i fragment kapliczki z dzwonkiem; 3. Wrzesina, wejście do kościoła.

.

1. Sanktuarium i strumyk płynący od źródełka; 2. Gietrzwałd zimą.

GIETRZWAŁD – wieś i siedziba gminy, a przede wszystkim znane sanktuarium w parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, należącej do dekanatu Łukta. Miejscowość leży w połowie drogi między Ostródą i Olsztynem, otoczona wzgórkami, nad rzeką Giłwą – prawym dopływem Pasłęki. W Gietrzwałdzie żył i pracował Andrzej Samulowski (1840–1928), założyciel pierwszej księgarni na Warmii (1878).

Nie wiemy czy był spokrewniony z Barbarą Samulowską, chociaż cała trójka pochodziła z tych samych stron. Większą część swojego życia spędził on w Gietrzwałdzie i tam został pochowany. Budynek księgarni, którą prowadził istnieje do dzisiaj wraz z tablicą pamiątkową. W Gietrzwałdzie w okresie plebiscytu zaczęłą działać pierwsza polska szkoła. Tu powołano również bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych i powstał pomysł utworzenia „Gazety Olsztyńskiej”.

Gietrzwałd stał się sławny dzięki Objawieniom Matki Bożej, które trwały od 27 czerwca do 16 września 1877 roku. Matka Boża ukazała się dwu dziewczynkom w koronie klonowego drzewa: 12-letniej Basi Samulowskiej i 13-letniej Justynce Szafryńskiej.

Była to epoka rozbiorów i Polski nie było na mapie Europy. Trwała zaciekła walka z polskością i język polski był oficjalnie zakazany w zaborze pruskim – jako część tzw. “kulturkampfu” kanclerza Bismarcka. Tym większym zaskoczeniem było, że orędzie przekazane dziewczynkom było w języku polskim, co tchnęło wielką nadzieję w serca uciśnionych rodaków. Na pytanie: czego żądasz Matko Boża? – padła odpowiedź: “Życzę, abyście codziennie odmawiali różaniec!” Jest dużo informacji oraz książek na temat Gietrzwałdu, ale warto przypomnieć, że w 100-lecie objawień odbyła się wielka uroczystość tym sanktuarium. Uroczystą Mszę świętą miał odprawić Prymas Polski, kard. Wyszyński, który w tym czasie był chory. Zastąpił go metropolita krakowski, kard. Karol Wojtyła – rok później wybrany na papieża. Dodajmy jeszcze, że Gietrzwałt to jedyne miejsce w Europie Wschodniej, gdzie – pośród kilklu innych na świecie – objawienia maryjne zostały zatwierdzone. Są to, w czasowej kolejności : Guadelupe w1531 roku, La Salette – 1846, Lourdes – 1858, Gietrzwałd – 1877, 1879 – Knock – 1879, Fatima – 1917, Beauraing – 1932 oraz Banneux -1933.

.

13 Dekanat ŚWIĄTKI / 7 parafii

Parafia Świątki latem i zimą

ŚWIĄTKI (800 mieszk) – wieś gminna usytuowana ok. 25 km na płn-zach od Osztyna. W miejscowości działa biblioteka, prywatny zakład opieki zdrowotnej, apteka, gabinet dentystyczny i usługi weterynaryjne. Świątki mają dlkugą historię, siegającą XIV wieku. Krajobraz gminy charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, z wysoczyzną przeciętą dolinami Pasłęki oraz Łyny. Gleby są dobrej jakości, użytki rolne zajmują ponad 75% powierzchni gminy, w tym: 1/4 to łąki i pastwiska i 14 ha sadów. Dlatego rozwój gospodarczy opiera się głównie na rolnictwie. Większość stanowią gospodarstwa małe i średnie, jednak od 1995 roku widoczny jest wzrost ilości gospodarstw dużych o powierzchni powyżej 50 ha. Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej w gminie Świątki wynosiła 353 osób, a ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 22,5% ludności.

.

1. Boguchwały; 2. Ełdyty; 3. Kwiecewo.

Parafie dekanatu: Boguchwały (św. Barbary); Ełdyty Wielkie (św. Marcina z Tours); Kwiecewo (św. Jakuba Apostoła); Rogiedle (św. Małgorzaty); Różynka (św. Mateusza); Świątki (św. Kosmy i Damiana); Wilczkowo (św. Jana Chrzciciela).

1. Rogiedle; 2. Dożynki w Świątkach; 3. Wilczkowo.

.

14 Dekanat DOBRE MIASTO / 7 parafii

Bazylika Najświętszego Zbawiciela w Dobrym Mieście

DOBRE MIASTO – siedziba gminy miejsko-wiejskiej, ośrodek usługowy i przemysłowy nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Po wojnie miasto zostało odbudowane, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych “Warfama”, filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego “Jutrzenka”, fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne.

CERKIEWNIK – wieś położona w dolinie Łyny, nad jeziorem Limajno i Stobajno. Cerkiewnik otoczony jest lasami nadleśnictwa Kudypy. Przeważają tu lasy liściaste z bukiem, dębami, jesionem, olchą, sosną i świerkiem.

.

1. Cerkiewnik; 2. Jesionowo; 3. Frączki.

Parafie dekanatu: Cerkiewnik (św. Katarzyny); Dobre Miasto (2 parafie: Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych oraz św. Faustyny Kowalskiej); Frączki (św. Marii Magdaleny); Głotowo (pw. Najświętszego Zbawiciela); Jesionowo (św. Marcina); Orzechowo (pw. Niepokalanego Poczęcia NMP).

1. Kościół filialny pw. Bożego Ciała (parafia Orzechowo); 2. Procesja w Orzechowie; 3. Wschód słońca nad Głotowem.

FRĄCZKI – wieś w gminie Dywity, położona w pagórkowatym krajobrazie z licznymi drobnymi zbiornikami wodnymi oraz aleją lipową wzdłuż drogi prowadzącej do kolonii. We wsi znajduje się szkoła podstawowa, dom kultury, przystanek autobusowy, dwa sklepy spożywcze i punkty usługowe.

ORZECHOWO – wieś sołecka położona pośród łąk, pól uprawnych, pastwisk i lasów, na południowych zboczach pagórków, ciągnących się ze wschodu na zachód. Większość mieszkańców znajduje zatrudnienie w Dobrym Mieście czy Olsztynie, osób utrzymujących się z rolnictwa jest już niewiele. We wsi znajdują się dwa sklepy i kilka punktów usługowych.

.

Fragmenty Kalwarii Warmińskiej w Głotowie

GŁOTOWO – wieś w dolinie rzeki Kwieli. Obok kościoła w malowniczym wąwozie znajduje się Kalwaria Warmińska, wybudowana w latach 1878–1894. Wąwóz pod Kalwarię wykopywano ręcznie staraniem całej diecezji warmińskiej (szacuje się, że w ciągu szesnastu lat w pracach uczestniczyło 70 tysięcy ludzi). Przypilnowano, aby wiernie naśladować długość i nachylenie prawdziwej Drogi Krzyżowej Chrystusa w Jerozolimie.

SMOLAJNY – wieś położona kilka km na północ od Dobrego Miasta. Tamtejszy pałac był letnią rezydencją biskupów warmińskich, a we wsi zbudowano też małą kaplicę. Pałac był ulubionym miejscem pobytu słynnego satyryka i bajkopisarza, warmińskiego biskupa Ignacego Krasickiego, który urządził tu piękny park. Obecnie budynek pałacu użytkowany jest przez Technikum Rolnicze.

.

15 Dekanat LIDZBARK WARMIŃSKI /13 parafii

1. Kolegiata świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lidzbardku; 2. Panorama wsi Kłębowo.

Lidzbark Warmiński leży w widłach rzek Łyny i jej dopływu Symsarny oraz na styku trzech geoprzyrodniczych regionów: Niziny Sępopolskiej, Pojezierza Olsztyńskiego i Wzniesień Górowskich. Lidzbark Warmiński od 1350 r. do XIX wieku był stolicą Warmii a nawet jej największym miastem. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Warmia została wcielona do Królestwa Prus. W 1937 miała miejsce tzw. „wojna różańcowa” – napad pruskiej policji na młodzieżowe poczty sztandarowe podczas procesji Bożego Ciała. Miasto zostało wyzwolone 31 stycznia 1945 roku przez jednostki 31. armii III Frontu Białoruskiego. W 1950 roku powstał w Lidzbarku Warmińskim Dom Harcerza. Była to jedna z pierwszych placówek tego rodzaju w Polsce.

1. Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Lidzbarku Warm; 2-3. Parafia św. Andrzeja Boboli: wycieczka młodzieży przy pomniku Westerplatte i parafialna kawiarnia.

W Lidzbarku Warmińskim najbardziej rozpowszechnioną formą działalności gospodarczej jest handel i usługi. Funkcjonują też zakłady przetwórstwa mlecznego i mięsnego. Głównym ośrodkiem przemysłu w mieście jest zakład mleczarski Polmlek. Zakład zatrudnia 400 osób i jest jednym z największych zakładów tego typu w kraju. 40% produkcji jest produktem eksportowym. W mieście działa ponadto Warmińska Spółdzielnia Inwalidów produkująca odzież medyczną. W mieście funkcjonuje ponadto Lidzbarski Dom Kultury oraz biblioteki.

.

1. Jarandowo; 2. Patronka muzyki, św. Cecylia – obraz przy organach (parafia Kiwity); 3. Kraszewo.

Parafie dekanatu: Ignalin (św. Jana Apostoła i Ewangelisty); Jarandowo (Narodzenia NMP); Kiwity (św. Apostołów Piotra i Pawła); Kłębowo (św. Małgorzaty Antiocheńskiej); Kochanówka (św. Wawrzyńca); Kraszewo (św. Elżbiety Węgierskiej); Krekole (pw. Krzyża Świętego); Lidzbark Warmiński (3 parafie – pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, św. Andrzeja Boboli, św. Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Michała Archanioła); Rogóż (św. Barbary); Runowo (św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza); Stoczek (pw. Nawiedzenia NMP).

1. Rogóż ; 2. Kraszewo; 3. Ignalin – w rocznicę Bitwy pod Lidzbarkiem, część uczestników Mszy świętej ubrana jest w mundury z epoki napoleońskiej.

IGNALIN – W okolicy rozegrała się bitwa armii francuskiej z wojskami prusko-rosyjskimi (10 czerwca 1807), znana jako bitwa pod Lidzbarkiem Warmińskim. Była to jedna z największych bitew napoleońskich, uczestniczył w niej głównodowodzący cesarz Napoleon Bonaparte. Batalia jednak nie została rozstrzygnięta, choć obie strony odniosły duże straty, w sumie ponad 15 tysiecy zabitych i rannych.

.

1. Klasztor w Stoczku; 2. Cela uwięzienia Prymasa S. Wyszyńskiego; 3. Szopka Bożonarodzeniowa.

STOCZEK KLASZTORNY – część wsi Stoczek w gminie Kiwity. Znajduje się tutaj sanktuarium maryjne z bazyliką Nawiedzenia NMP. W części klasztornej sanktuarium znajduje się izba pamięci kardynała Stefana Wyszyńskiego. Kardynał Wyszyński pobyt w miejscach odosobnienia opisał w „Zapiskach więziennych”. Do Stoczka przywieziony został z Rywałdu późnym wieczorem 12 października 1953. O przewiezieniu do innego miejsca uwięzienia dowiedział się po kolacji i nie był informowany, gdzie jest przewożony. Rok później, 6 X 1954 przerzucono Go samolotem na drugi koniec Polski – do Prudnika (woj. opolskie).

.

16 Dekanat JEZIORANY / 7 parafii

Rynek w Jezioranach

JEZIORANY – miasto nad rzeką Symsarną, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Jeziorany. W okolicy znajduje się kilka jezior. W rejonie wioski Ustnik zlokalizowane są rozlewiska rzeki Symsarny (dopływ Łyny o długości 38 km) z rezerwatem dzikiego ptactwa. Hitlerowskie wojska zostały wyparte z miasta 1 lutego 1945 przez jednostki 50 armii II Frontu Białoruskiego. Po wojnie w Jezioranach powstały zakłady mleczarskie, wyłuszczarnia nasion, elewator zbożowy i wylęgarnia drobiu. Na prawej stronie: bajeczny herb miasta.

Jeziorany: Orszak Trzech Króli i afisz o Rekolekcjach Wielkopostnych (motyw z filmlu “Pasja” Mela Gibsona).

.

BLANKI – wieś położona na terenie pagórkowatym, nad jeziorem Blanki. Miejscowość atrakcyjna turystycznie, z dobrze rozwiniętą bazą noclegową.

1. Blanki; 2. Franknowo; 3. Prosity.

FRANKNOWO – wies położona jest malowniczo na falistej wysoczyźnie. W okolicy znajduje się wysokie wzniesienie zwane “Górą Zamkową”. Obecnie we wsi funkcjonują: punkty usługowe, poczta, remiza strażacka, zlewnia mleka i sklepy. W latach wcześniejszych działała rada gminy, koło gospodyń wiejskich, funkcjonowała kawiarnia i bank spółdzielczy.

1. Radostowo; 2. Kościół nad jeziorem w Lutrach; 3. Żegoty.

Parafie dekanatu: Blanki (św. Michała Archanioła); Franknowo (św. Stanisława Biskupa Męczennika); Jeziorany (św. Bartłomieja); Lutry (św. Marii Magdaleny i św. Walentego); Prosity (pw. Wniebowzięcia NMP); Radostowo (św. Anny i św. Jerzego); Żegoty (św. Jana Ewangelisty).

1. Krajobraz w okolicach Jezioran; 2. Miejscami Symsarna rozlewa się szeroko.

.

17 Dekanat BARCZEWO / 9 parafii

Widok na miasto i kościół św. Anny

BARCZEWO – miasto i siedziba gminy, gdzie w roku 1877 urodził się w mieście Feliks Nowowiejski – w czasach gdy Warmia i Mazury były częścią zaboru pruskiego.

Feliks NOWOWIEJSKI (ur. 1877 w Barczewie, zm. 1946 w Poznaniu) – polski kompozytor późnoromantyczny[1], dyrygent, pedagog, organista-wirtuoz, organizator życia muzycznego, szambelan papieski. Urodził się i dorastał w Barczewie, które w czasach zaborów Niemcy nazywali Wartembork. Nowowiejscy przejawiali zamiłowanie do muzyki. Kilkoro z ich dzieci kształciło się muzycznie. Szczególne zdolności wykazywał Feliks, dlatego rodzice wysłali go do najlepszej w regionie szkoły muzycznej w Świętej Lipce. Pod natchnieniem słynnej powieści Sienkiewicza “Quo vadis” młody kompozytor napisał oratorium pod takim samym tytułem. A w styczniu 1910 skomponował muzykę do wiersza Marii Konopnickiej “Nie rzucim ziemi skąd nasz ród” – znanej pod tytułem “Rota” która przez pewien czas była hymnem Polski. 15 lipca 1910 r. w Krakowie, w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, zebrane chóry pod batutą Nowowiejskiego wykonały “Rotę” – publicznie po raz pierwszy. Gdy Polska odzyskała wolność po rozbiorach, Feliks Nowowiejski zamieszkał w Poznaniu a podczas II-giej wojny światowej musiał przed Niemcami ukrywać się w Krakowie. Po wojnie wrócil do Poznania i tam zmarl.

Zdjęcie powyżej: Elżbieta Nowowiejska opowiadałe, że mąż marzył o tym, by jego rodzinna Warmia znalazła się w wolnej Polsce. Obiecywał żonie, że zabierze ją wówczas do swojego Barczewa. Niestety nie zdążył. Pani Elżbieta odwiedziła miasteczko już sama, dopiero po jego śmierci.

31 stycznia 1945 r. miejscowość została zajęta przez wojska 3 armii II Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej. 4 grudnia 1946 roku miasto nazwane zostało Barczewo dla uczczenia pamięci księdza Walentego Barczewskiego. W czasie Polski Ludowej w mieście działał tartak, mleczarnia, młyn gospodarczy, tuczarnia trzody chlewnej, ubojnia drobiu i fabryka konserw mięsnych, a także octownia i fabryka past i świec. Ośrodek usług, drobnego przemysłu: drzewnego, metalowego, chemicznego, włókienniczego oraz spożywczego.

.

1. Bartol; 2. Lamkowo; 3. Ramsowo, kwiaty u Grobu Pańskiego podczas Wielkanocy.

Parafie dekanatu: Barczewko (św. Wawrzyńca); Barczewo (2 parafie: św. Andrzeja Apostoła i św. Anny); Bartołty Wielkie (św. Jakuba Apostoła); Lamkowo (św. Mikołaja); Łęgajny (św. Maksymiliana Kolbego); Ramsowo (św. Andrzeja Apostoła i św. Rocha); Wipsowo (św. Jana Marii Vianneya i Narodzenia NMP); Wójtowo (pw. NMP Królowej Męczenników).

1. Wipsowo; 2. Wójtowo, czuwanie modlitewne; 3. Barczewko.

Zbierając materiały o Warmii, natknęliśmy się na dwie nazwy: Barczewo i BarczewKo. Myśląc, że to jakaś pomyłka, doszukaliśmy się, że Barczewko jest wsią położoną nad jeziorem Wadąg, niecałe 10 km od miasta Barczewo. Jednak dwie nazwy mają ze sobą coś wspolnego: pochodzą od nazwiska księdza Walentego Barczewskiego (1856 – 1928), wieloletniego proboszcza Warmii, który “Posiadał świadomość żywego związku człowieka z miejscem swojego urodzenia“.

Rodowity Warmiak – folklorysta i redaktor, był historykiem, pisarzem i działaczem narodowym. Zajmował się literaturą i historią regionu warmińskiego. Jako aktywny członek Towarzystwa Czytelni Ludowych (TCL), zabiegał o powszechne wprowadzenie języka polskiego w kościołach i szkołach. Od 1907 roku współpracował z „Gazetą Olsztyńską”; współredagował w języku polskim „Nowiny Warmińskie” i „Warmiaka”. Wtedy też został członkiem Komitetu Wyborczego na Prusy Wschodnie, Warmię, Mazury i Pomorze. Od 1912 przewodniczył Radzie Nadzorczej Banku Ludowego w Olsztynie. Był współzałożycielem Związku Polaków w Prusach Wschodnich. Ilustracja z boku: jedna z wielu publikacji poświęconych Warmii autorstwa ks. Barczewskiego, rok wydania – 1918.

Ksiądz Barczewski (pośrodku) i zasłużona dla Warmii rodziny Pieniężnych. Z boku stoi także siostra księdza, Barbara. Zdjęcie było robione w połowie lat 1920-tych, w Brąswałdzie gdzie ksiądz Walenty przez wiele lat był proboszczem.

Barczewo – parafia św. Brata Alberta i widok ogólny miasta.

.

.

18-22 OLSZTYN /5 dekanatów, 29 parafii

Mija 550-ta rocznica urodzin wielkiego astronoma, który urodził się w Toruniu, studiował w Krakowie ale większość życia spędził na Warmii – między innymi w Olsztynie, Lidzbarku Warmińskim i Fromborku.

.

1. Pomnik Kopernika w Olsztynie; 2. Przez miasto płynie Łyna i na niej w sezonie pojawiają się kajakarze, a w sezonie letnim odbywają się spływy kajakowe „Łyną przez Olsztyn” .

Olsztyn położony jest w środkowej części województwa warmińsko-mazurskiego. 22 stycznia 1945 wojska III-ciej Rzeszy zostały wyparte z miasta przez Armię Radziecką. Zajęcie umocnionego miasta było efektem improwizowanej akcji kawaleryjskiego korpusu dowodzonego przez generała Nikołaja Oslikowskiego działającego z rozkazu dowódcy 2 Frontu Białoruskiego marszałka Konstantego Rokossowskiego. Korpus przemierzył 60 kilometrów lasami w zimową zadymkę by całkowicie zaskoczyć oddziały niemieckie, które poddały się bez większych walk. Rosjanie przekazali miasto Polsce, a 21 marca 1945 administrację nad miasatem przejął Jakub Prawin jako Pełnomocnik Rządu na Okręg Warmińsko-Mazurski.

Historyczne fotografie z przedwojennego Olsztyna (niem. Allenstein) : 1. Nawiązanie do tradycji – defilada w krzyżackich strojach; 2. Przemarsz Wehrmachtu przez miasto; 3. Początek września 1939, niemiecka ludność Olsztyna (pardon – ” Allensteina“) radośnie wita wkraczające do miasta wojska III Rzeszy.

Po II wojnie światowej, gdy Olsztyn stał się głównym ośrodkiem administracyjnym regionu, miasto przeżyło szybki wzrost gospodarczy. Znacznie rozbudowano zakłady oparte na przetwórstwie płodów rolnych oraz przemysł drzewny, maszynowy, materiałów budowlanych oraz inne. Pod koniec lat 1960-tych Olsztyn osiągnął liczbę 70 tysięcy mieszkańców, a kilka lat później – przekroczył już 100 tysięcy. Najsłynniejszym zakładem był “Stomil” czyli Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych otwarte w roku 1967. Rok później fabryka przejęła patronat nad klubem sportowym OKS „Społem” a w kwietniu 1969 roku została wyprodukowana milionowa opona. W 1992 roku w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego OZOS „Stomil” powstała spółka Stomil-Olsztyn, która wyprodukowała nowy rodzaj opon marki “Kormoran”. W 1995 roku ówczesny szef Ministerstwa Przekształceń Własnościowych Wiesław Kaczmarek (poseł z ramienia PZPR /SLD) podpisał umowę prywatyzacyjną, na mocy której największym akcjonariuszem stał się francuska korporacja Michelin. Ku ogólnej radości, “nowa” firma notowana na warszawskiej giełdzie papierów wartościowych i teraz produkuje opony pod marką “Michelin Polska”. Na pamiątkę pozostał już tylko piłkarski klub “Stomil”.

1. Historyczny budynek “Gazety Olsztyńskiej” – najbardziej zasłużonego czasopisma dla polskiej mniejszości w tzw. “Prusach Wchodnich” (niem: Ostpreußen); 2. Ośrodek rekreacyjny nad jez. Ukiel.

Olsztyn jest ważnym ośrodkiem kulturalnym regionu i ma kilka uczelni. Nade wszystko trzeba wspomnieć Wyższą Szkołę Rolniczą (obecnie Uniwersytet Warmińsko-Mazurski), która miała jedyny w kraju Wydział Rybactwa Śródlądowego. Jest jeszcze parę innych, tzw. “niepublicznych” szkół o statusie wyższym, których absolwenci będą zapewne rozchwytywani we wszystkich krajach na Zachodzie. Najbardziej renomowaną instytucją kulturalną w Olsztynie jest prawdopodobnie dramatyczny Teatr im. Stefana Jaracza. Był też renomowany Olsztyński Teatr Lalek a także Pantomima Olsztyńska – teatr głuchych, zaliczany w latach 1971–1990 do grona najlepszych scen w kraju i Europie. Ale obie instytucje już nie istnieją. Teraz oglądamy nową kulturę.

.

Dekanat Olsztyn I – Śródmieście (8 parafii)

1. Parafia św. Franciszka z Asyżu; 2. Kościół pw. MB Królowej Polski i Trzech Archaniołów; 3. Kościół św. Wojciecha, Olsztyn-Podgrodzie.

.

Dek. Olsztyn II (północ) – ZATORZE /9 parafii

Parafie Dekanatu: Brąswałd (św. Katarzyny Aleksandryjskiej ); Dywity (św. Szymona i Judy Tadeusza Apostołów); Kieźliny (św. Rozalii); Olsztyn-Zatorze (3 parafie – pw. Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, św. Anny, św. Józefa); Różnowo (pw. NMP Różańcowej); Sętal (św. Mikołaja); Słupy (pw. NMP Nieustającej Pomocy ).

1. Olsztyn, parafia św. Józefa – Wigilia Paschalna; 2. Parafia Słupy; 3. Różnowo.

SĘTAL na 330 mieszkańców tej wsi, rolnictwem lub ogrodnictwem zajmuje się 5 gospodarzy. SŁUPY – wieś w gminie Dywity, położona wśród lasów nad jeziorem Wadąg. Dawniej typowo rolnicza, obecnie o charakterze podmiejskim. W Słupach znajduje się szkoła i przedszkole w dawnym pałacu.

BRĄSWAŁD – wieś w gminie Dywity. Tam, w latach 1845-71 ks. Franciszek Kaupowicz odprawiał nabożeństwa w języku polskim oraz posiadał pierwsza na Warmii bibliotekę polskich książek. W 1887 r. we wsi powstała biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych. Natomiast w latach 1929-1933 działała biblioteka Towarzystwa Młodzieży, bibliotekarzem której był niejaki Zientara (może krewny poetki albo nazwisko jest popularne w tamtych stronach). W okresie międzywojennym we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Augustyn Zientara – ojciec poetki Marii. Urodzona w Brąswałdzie, opisała rodzinną wioskę w swoich wspomnieniach pt. Wieś nad łąkami Brąswałd (Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1988). W latach 1931-38 we wsi działała prywatna szkoła polska. W tym czasie działała też we wsi drużyna ZHP w Niemczech (Hufiec Wschodniopruski).

Brąswałd: 1. Kościół parafialny; 2. Izba pamięci Marii Zientary-Malewskiej; 3. Kiezlin – pielgrzymka.

M. Zientara-Malewska (1894-1984, córka Augustyna) W 1926 ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Krakowie. W latach 1921–1923 pracowała w Gazecie Olsztyńskiej a po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego pracowała w szkołach polskich na Pomorzu, w Ziemi Lubuskiej i Wielkopolsce. Zientara-Malewska jedną z mniej znanych poetek, chociaż jej osobista historia jest niezwykle ciekawa. We wrześniu 1939 roku została aresztowana przez Niemców. Osadzono ją w obozie koncentracyjnym Ravensbrück a pobyt swój opisała w tym wierszu:

Maria Zientara-Malewska „Wspomnienia z Ravensbrück” Widziałem ręce, wiele rąk, Wyciągniętych po kawałek chleba, Wtenczas powiodłam okiem w krąg Po oczach jasnych, jak strop nieba, Po czołach pochylonych w męce. Widziałam ręce, ręce, ręce, Widziałam ręce, chude tak, Że jak pergamin zaszeleszczą. Na nich wyryty twardy znak Pracy na mrozie, śniegu, deszczu, Te ręce drżące trzymały kęs, Jedząc z nim łzy opadłe z rzęs. Widziałam ręce, co jak kwiat Zwiędniały słabe i wyblakłe, Krew z nich wyssały cienie krat – Te chleb jak świętość do ust kładły. Nieme. A prosiły najgoręcej: Dajcie nam okruch chleba więcej. Widziałam ręce, z których krew Tryskała z pracy ponad siły, Pokrył je batów siny zlew, Rany się jeszcze nie zgoiły. Widziałam ręce, wiele rąk, Wyciągniętych po kawałek chleba. Wtenczas powiodłam okiem w krąg Po oczach jasnych, jak strop nieba. I wiem, że choć nas więżą, psami szczują, Te ręce kiedyś Polskę odbudują.

.

Dek. Olsztyn III (wschód) – GUTKOWO /7 parafii

1. Gutkowo, parfia św. Wawrzyńca; 2. Młodzieżowe oratorium w parafii św Jana Bosko ; 3. Biesal.

Parafie Dekanatu: Biesal (pw. Niepokalanego Poczęcia NMP); Olsztyn (5 parafii : Olsztyn-Dajtki pw. MB Różańcowej, Olsztyn-Likusy pw. Najświętszej Maryi Panny, Olsztyn-Redykajny św. Arnolda; parafia św. Jana Bosko – Olsztyn-Gutkowo św. JanaBosko oraz św. św. Wawrzyńca); Sząbruk (św. Mikołaja).

1. Olsztyn-Redykajny; 2. Likusy, parafia NMP; 3. Sząbruk.

SZĄBRUK – wieś w gminie Gietrzwałd, położona w pobliżu Jeziora Wulpińskiego w pagórkowatym krajobrazie z jeziorami, drobnymi zbiornikami wodnymi oraz śródpolnymi zadrzewieniami. W okolicy występuje wiele gatunków fauny i flory. We wsi znajduje się szkoła podstawowa, która pełni także dodatkową funkcję kulturalno-oświatową. W Sząbruku mieści się także Wiejski Dom Kultury w nowm budynku, w którym znajduje się biblioteka, klub młodzieżowy i sala gimnastyczna. Ciekawą imprezą cykliczną jest organizowany Turniej Wsi.

.

Dek. Olsztyn IV (południe) – JAROTY /7 parafii

1. Ołtarz w parafii Błogosławionego kard. Wyszyńskiego; 2. Parafia Olsztyn-Zakole, obraz Bogarodzicy Matki Kościoła; 3. Kaplica przy drodze, Wążławek.

BARTĄG – duża wieś w gminie Stawiguda, położona jest nad rzeką Łyną. BARTĄŻEK, jak nazwa wskazuje jest mniejszą osadą po nad brzegiem jeziora Bartąg. Na terenie dawnego majątku dworskiego funkcjonuje Zakład Doświadczalny należący do Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Na potrzeby zakładu we wsi powstało osiedle bloków mieszkalnych.

Parafie dekanatu: Bartąg (św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej); Bartążek (św. Łukasza Ewangelisty); Butryny (św. Jakuba Apostoła); /związani z wsią – matka Nowowiejskiego i ks. Barczewski; Olsztyn płd (4 parafie – pw. bł. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Olsztyn-Pieczewo, pw. Bogarodzicy Dziewicy Matki Kościoła Olsztyn-Zakole, parafia św. Mateusza oraz pw. MB Fatimskiej).

1. Bartąg, odpust parafialny; 2. Ślub w kosciele św. Mateusza, Olsztyn; 3. Butryny.

BUTRYNY – wieś w Polsce położona na terenie Nadleśnictw Jedwabno i Nowe Ramuki. . W czasie II wojny światowej w Butrynach umiejscowiono podobóz jeńców francuskich stalagu 1-B Hohenstein (Olsztynek). Dzisiaj w Butrynach znajduje się tu zespół szkolno-przedszkolny, ośrodek zdrowia i Ochotnicza Straż Pożarna. W Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Butrynach od 2000 roku funkcjonuje pierwsze w Archidiecezji Warmińskiej Szkolne Koło Caritas. W butryńskim kościele znajduje się niewielkie muzeum parafialne, a samej wsi także są trzy kapliczki przydrożne. Tu się urodziła Katarzyna Nowowiejska, z domu Falk, matka kompozytora Feliksa Nowowiejskiego.

.

Dek. Olsztyn-V (płd-wschód) – KORMORAN / 5 parafii

Panorama wsi Klebark

KLEBARK WIELKI – wieś w gminie Purda, nad Jeziorem Klebarskim, położona na niewielkich pagórkach, otoczona starym drzewostanem i polami uprawnymi, w odległości ok. 9 km na wsch od Olsztyna.

.

1. Klebark – parafia pw. Znalezienia Krzyża Świętego, nabożeństwo na łodzi; 2. Jedną z wysp jeziora opanowały kormorany, są utrapieniem dla miejscowych rybaków.

W Klebarku Wielkim urodził się Jan LISZEWSKI 1852- 1894) – założyciel „Gazety Olsztyńskiej”, nauczyciel, poeta, etnograf, warmiński działacz polityczny i społeczny.

W pracy ks. Liszewskiemu pomagała jego siostra Joanna, która po śmierci brata została właścicielką wydawnictwa i żoną Seweryna Pieniężnego (seniora). Liszewski stworzył pismo ludowe, którego głównym celem była obrona wiary i mowy ojców. “Gazeta Olsztyńska była pomostem działań kulturalnych i światowych między Wielkopolską a Warmią. Był on współzałożycielem Polsko – Katolickiego Towarzystwa „Zgoda”. Celem Towarzystwa było szerzenie religijności i moralności w ścisłym związku z Kościołem oraz propagowanie cnót rodzinnych i obywatelskich. Towarzystwo propagowało także zdrowy tryb życia i organizowało występy zespołów teatralnych. Liszewski zmarł w Olsztynie i został pochowany na cmentarzu przy dzisiejszej konkatedrze św. Jakuba. Grób jego został zniszczony w czasie II wojny światowej. Z Klebarkiem związani byli też dwaj inni działacze społeczni – ks. Robert Bilitewski (1859-1935) oraz ks. Paweł Chmielewski (1889-1945).

.

1. Olsztyn, festyn rodzinny w parafii pw. Chrystusa Odkupiciela; 2. Schody wejściowe do kościoła w Purdzie; 3. Dziecięca grupa rózańcowa w Klewkach.

Parafie Dekanatu: Klebark Wielki (pw. Znalezienia Krzyża Świętego); Klewki (św. Walentego); Olsztyn (2 parafie – pw. Chrystusa Odkupiciela Człowieka oraz parafia Miłosierdzia Bożego Olsztyn /Nagórki); Purda (św. Michała Archanioła).

.

POJEZIERZE MRĄGOWSKIE

Region mrągowskich jezior znajduje się między Pojezierzem Olsztyńskim a Wielkimi Jeziorami Mazurskimi. Natomiast wszystkie trzy razem są częścią Pojezierza Mazurskiego. W okolicy Mrągowa występują głównie krajobrazy naturalne pagórkowate oraz nielicznie – równinne i faliste – pośród kilkudziesięciu jezior rynnowych, o podłużnym kształcie. Przeważającym krajobrazem roślinnym jest krajobraz grądowy z udziałem borów mieszanych. Lesistość wynosi 27%. Gatunkiem panującym w drzewostanach jest sosna, która zajmuje 55% z domieszką panującego dębu, świerku i brzozy.

.

24 Dekanat BISKUPIEC RESZELSKI / 8 parafii:

1. Biskupiec -festyn historyczny w parafii bł. Karoliny Kózkówny; 2. Herb miasta; 3. Plac Wolności i pomnik “W holdzie poległym o polskość tych ziem”.

BISKUPIEC położony jest nad rzeką Dymer, a w obrębie miasta znajduje się jezioro Kraksy o długości ponad 1600 m, z kąpieliskiem i stanicą harcerską i ogrodami działkowymi. Lokalny ośrodek przemysłowy, ośrodek wypoczynkowy. Drobny przemysł, drzewny, odzieżowy, mięsny, poligraficzny i browar (już nieczynny).

.

Biskupiec, parafia św. Jana Chrzciciela: 1. Procesja Bożego Ciała; 2. Fragment kościoła, centrum miasta; 3. Młodzież parafii pielgrzymowała na Lednickie Pola k. Gniezna, gdzie odbywają się tradycyjne spotkania młodzieży katolickiej. W tle widoczna jest Ryba jako brama do III-go tysiąclecia.

BIESOWO – od kilku lat odbywa się cyklicznie w okresie lata Warmińska Uczta Pierogowa z konkursami, występami artystów i kiermaszem warmińskim. Na kiermaszu imponujący zestaw pierogów z różnymi farszami : kapustą, grzybami, kurkami, szczupakiem, mięsem, na słodko z owocami, pierogi warmińskie, ruskie i szlacheckie. Trudno o lepszą reklamę.

1. Biesowo; 2. Kołbuty przed wielkanocnym święceniem pokarmów; 3. Ryn Reszelski.

Parafie dekanatu: Biesowo (św. Mikołaja); Biskupiec (2 parafie: bł. Karoliny Kózkówny oraz św. Jana Chrzciciela i Narodzenia NMP); Kobułty (św. Józefa); Kolno (pw. Trzech Króli); Ryn Reszelski (pw. Narodzenia NMP); Stanclewo (św. Józefa); Węgój (pw. Chrystusa Króla).

KOŁBUTY – wieś położona w pagórkowatym krajobrazie z porośniętym lasam i trzema jeziorami. Tu przebiega etnograficzna granica Warmia – Mazury. Opodal znajduje się zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Kobułckie Wzgórza”. We wsi znajdują się trzy sklepy, biblioteka, ochotnicza straż pożarna. W roku 2005, Kobułty otrzymały wyróżnienie w konkursie „Czysta i estetyczna wieś.”

.

1. Kolno; 2. Kapliczka w Stanclewie; 3. Węgój.

WĘGÓJ – w 1938 roku założono parafię, której proboszczem został ks. Robert Pruszkowski ze Sztumu. Ks. Pruszkowski za posługę kapłańską udzielaną polskim jeńcom wojennym został aresztowany w 1940 roku i osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau. W Węgoju funkcjonuje niepubliczny Zespół Szkół Społecznych, składający się z oddziału przedszkolnego, szkoły podstawowej i gimnazjum. Organem prowadzącym jest stowarzyszenie mieszkańców.

.

25-26 MRĄGOWO – 2 dekanaty, 12 parafii

Mrągowo opiera się o brzeg długiego Jeziora Czos, gdzie wybudowano amfiteatr. Cicho tam nie jest, bo grzmoty koncertów daleko się roznoszą na wodzie. Ale turyści szukający ciszy mogą też znaleźć wiele spokojnych zakąktów – nad innymi jeziorami.

.

MRĄGOWO jest położone wśród jezior, na terenie urozmaiconym dużą ilością pagórków. Dlatego przyciąga wielu turystów i wczasowiczów. Dodatkowym magnesem są doroczne koncerty muzyki kowbojskiej pod nazwą Piknik Country. Na prawej stronie: herp powiatu Mrągowo.

.

Mrągowo przed i podczas wojny: 1. Za miastem widać wyraźne pofałdowanie terenu; 2. SS-mani pozują do zdjęcia; 3. “Banhof Sensburg” – czyli dworzec kolejowy w Mrągowie.

Podczas II wojny światowej ludność polską poddano eksterminacji, znaczną część wywieziono do obozów koncentracyjnych. W mieście i okolicach znajdowały się obozy jeńców wojennych polskich, francuskich, włoskich i rosyjskich, których zmuszano do niewolniczej pracy w zakładach przemysłowych i w rolnictwie. Dziennikarze lokalnej gazety „Sensburger Zeintung” apelowali do władz miasta, aby przeciwdziałać upadkowi rolnictwa i przemysłu a w tym celu sprowadzić więcej młodych Polaków do prac przymusowych.

Oddziały hitlerowskie gotowe przed wymarszem na front

W mieście było coraz mniej towarów i sklepów. Na ulicach niewielu młodych ludzi – front wschodni potrzebował nieustannie nowego rekruta. Coraz częściej przywożono ciała poległych na frontach i organizowano im uroczyste pogrzeby. Hitlerowcy długo traktowali miasto i teren powiatu jako obszar, któremu nic nie może zagrozić. Jednak operacja wschodniopruska Armii Czerwonej spowodowała wycofanie się niemal bez walki sił niemieckich z tego terenu. Ale 26 stycznia 1945 do Mrągowa podążały grupy konnych wojsk radzieckich, z kolonijnych zabudowań pobliskich wsi posypał się grad kul z broni maszynowej. Okazało się, że ogień otworzyli synowie zamożnych bauerów i wychowankowie Hitlerjugend. W zorganizowanej zasadzce zginęło kilkunastu żołnierzy, a kilku zostało rannych. W ramach odwetu wszystkich młodych ludzi i ich rodziny rozstrzelano w Wyszemborku przed pomnikiem Bismarcka.

Wkrótce po wojnie – polscy żołnierze i pierwsi osadnicy

Dlatego zajęcie Mrągowa opóźniło się o cały dzień. Przez cztery miesiące w Mrągowie administrację sprawowała Komendantura Wojenna Armii Czerwonej. O przyznaniu Polsce terenu Mazur dowiedziano się dopiero po przybyciu pierwszych urzędników administracji polskiej. Miasto powracało do życia w miarę jak zaczęli przybywać Polacy z Kurpiowszczyzny, województw Centralnej Polski oraz Kresów wchodnich.

W lipcu 1945 burmistrzem został Feliks Guis z Wileńszczyzny, a pierwszym starostą Cz. Krzewińskim. Niemiecką nazwę Sensburg zmieniono na Mrągowo, w hołdzie Krzysztofowi MRONGOWIUSZOWI (1764-1855) filozofowi, tłumaczowi, językoznawcy i pisarzowi religijnemu. Był on poliglotą, ze szczególnym zamiłowaniem do języków słowiańskich (oprócz niemieckiego i greckiego, znał język polski, dolnołużycki oraz rosyjski.

Mowa polska jest piękniejsza i cudowniejsza niż język francuski i niemiecki, więc się jej poczciwy człowiek wstydzić nie powinien i owszem, pilnie się jej uczyć,o nią dbać i o utrzymanie się jej jak o wielki skarb starać powinien. (Krzysztof Celestyn Mrongowiusz,1806)

.

1-2. Defilady – uczniowie szkół średnich oraz pielęgniarki.

Lata powojenne w Mrągowie, nowe Osiedle Parkowo w trakcie budowy.

.

Mrągowo – spotkanie młodzieży w parafii bł. Honorata Koźmińskiego

.

PARAFIE DEKANATU:

Mrągowo: 1. Kościół św. Wojciecha; 2. Procesja Bożego Ciała (parafia bł. Honorata Koźmińskiego); 3. Kościół MB Saletyńskiej.

PIECKI – duża wieś położona jest na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego nad rzeką Krutynią. Znajduje się tu przystanek PKS, ośrodek zdrowia, apteka, posterunek policji, poczta, restauracja, kemping nad jeziorem Wągiel, tartak. We wsi działają firmy: spawalnicze, remontowe, budowlane, agroturystyczne, spożywcze, odzieżowe, informatyczne, turystyczne, handlowe, przewozowe i szkoleniowe. Znajduje się także Muzeum Etnograficzne, Gminna Biblioteka Publiczna i Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji “Pegaz”. Działa Chór Żeński „Masuren Klang” oraz zespół ludowy „Pieckowianie”. W miejscowości tej powstał również teatr lalkowo–żywoplanowy Cudaczek–Krutyniaczek. Zabytki: chata mazurska, tablica pamiątkowa poświęcona Karolowi Małłkowi (działacz mazurski, pisarz, folklorysta, publicysta i nauczyciel). Pieckom poświęcił rozdział Melchior Wańkowicz w słynnym reportażu p.t. ‘Na tropach Smętka‘.

1-2. Piecki : kościół i jasełka Bożonarodzeniowe; 3. Grabowo.

Parafie: Grabowo (pod wezwaniem bł. Teresy Ledóchowskiej); Mrągowo (5 parafii – św. Rafała Kalinowskiego, św. Wojciecha, bł. Honorata Koźmińskiego, pw. MB Saletyńskiej, św. Pio z Pietrelciny); Nawiady (św. Józefa Rzemieślnika); Piecki (pw. MB Różańcowej); Rybno (św. Bonifacego); Sorkwity (św. Brata Alberta); Szestno (pw. Świętego Krzyża); Warpuny (św. Antoniego Padewskiego).

Panorama okolic Szestna; za jeziorem widoczny jest kościół pw. Świętego Krzyża.

.

1. Nawiady; 2. Rybno; 3. Warpuny.

SORKWITY wieś położona między jeziorami: Gielądzkim i Lampackim. Nad Jeziorem Lampackim znajdują się ślady osadnictwa z późnej epoki brązu i czasów rzymskich oraz stanica wodna na szlaku wodnym rzeki Krutyni. To w Sorkwitach rozpoczyna się jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych Europy – szlak rzeki Krutyni.

.

27 Dekanat PASYM / 7 parafii

Pasym – herb miasta

Pasym leży nad niezwykłym jeziorem Kalwa, którego linia brzegowa jeziora jest pokręcona w różnych kierunkach, pełna zatoczek, półwyspów i przewężeń. Chociaż nie jest ono przepływowe gdzyż nie łączy się z innymi jeziorami, to jednak robi wrażenie kilku jezior położonych blisko siebie. W roku1935 Pasym odwiedził Melchior Wańkowicz, zbierając materiał do książki Na tropach Smętka, o czym napiszemy w osobnym rozdziale. W pobliskich Rudziskach Pasymskich po roku 1945 funkcjonował założony przez Karola Małłka Mazurski Uniwersytet Ludowy.

Dzisiejszy Pasym jest ośrodkiem turystycznym (sporty wodne, wędkarstwo). Dobre wyposażenie jak np. stanica wodna, obiekty wczasowe i kolonijne, kempingi są przygotowane na przyjęcie wczasowiczów. W mieście działają firmy usługowe na potrzeby rolnictwa, drobny przemysł spożywczy i drzewny.

.

1-2. Dźwierzuty zimą i wnętrze kościoła; 3. Kamienny kościół w Targowie.

DŹWIERZUTY – powstanie kościoła związane jest z napływem Warmiaków na te tereny. Tu była ziemia do zagospodarowania i praca. Wiadomo, że Warmiacy mieli bardzo silne przywiązanie do wiary. Gdy się osiedlili na protestanckim terenie, trzeba było wybudować kościół. Był to czas kulturkampfu i starania o wybudowanie świątyni trwały prawie 10 lat. Brak było także pozwolenia na otwarcie szkoły katolickiej a władze pruskie wyraziły zgodę na nauczanie religii dopiero w roku 1889. Jako ciekawostkę współczesną, podajemy że w miejscowej szkole znajduje się izba pamięci Krzysztofa Klenczona – muzyka i kompozytora popularnych piosenek z repertuaru Czerwonych Gitar i Trzech Koron.

.

1. Nowy Dwór; 2. Grom – parafia NMP Królowej Polski ; 3. Giławy.

Pozostałe parafie dekanatu: Dźwierzuty (pw. Przenajświętszej Trójcy); Giławy (św. Jana Chrzciciela); Grom (pw. NMP Królowej Polski); Jedwabno (św. Józefa i MB Częstochowskiej); Nowy Dwór (św. Wojciecha Biskupa Męczennika); Pasym (pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa); Targowo (św. Jana Chrzciciela).

We wsi GROM jest sklep spożywczo-przemysłowy, gospodarstwo agroturystyczne, zakład “Novum”, który wykonuje wyposażenie placów zabaw i kościół. Druga wojna światowa wyludniła wieś z mężczyzn. Wszyscy zostali powołani do wojska. W ich miejsce władze hitlerowskie kierowały do pracy w gospodarstwach jeńców wojennych i młodych Polaków z przyłączonych do Rzeszy terenów Polski. W tym okresie w Gromie mieszkali m.in. Mazurzy. Wojna zawitała znowu do wsi w końcu stycznia 1945 roku. Wczesną wiosną opuszczone domy i gospodarstwa Gromu zaczęli zajmować nowi osadnicy – Polacy ze zniszczonych terenów nad Narwią i zza Buga. Pod koniec lat 60. we wsi była gospoda, poczta, stacja kolejowa.

.

Zespół Pieśni i Tańca Jedwabno obchodzi jubileusz 40-lecia

.

1. Kościół parafialny w Jedwabnie; 2. Boże Narodzenie, choinka i szopka; 3. Kapliczka przydrożna.

JEDWABNO jest dużą wsią, ok. 20 km na południe od Pasymia. Aktywna to miejscowośc i podzielimy się tutaj paroma przykładami. W kwietniu odbył się tam Piknik Ekologiczny, rozpoczęty charytatywnym biegiem zorganizowanym prze Parafialny Zespół Caritas w Jedwabnie. Następnie odbyła się akcja w w Punkcie Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK), którego otwarcie nastąpiło w październiku ub. roku. Celem jest poprawa systemu zbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych.

Gmina Jedwabno pragnie zmotywować lokalną społeczność oraz turystów, do jak najczęstszego korzystania z tego miejsca. W związku z tym, zostało przygotowane przez pracowników Urzędu Gminy Jedwabno stoisko pn. „Punkt Rzeczy Używanych”, w którym mieszkańcy mogli za darmo zostawić sprawny i niepotrzebny już urządzenia elektroniczne, meble itp. Będzie to jednocześnie punkt, gdzie każdy mieszkaniec może zabrać stamtąd takie przedmioty, które są mu potrzebne.

.

Stoisko informacyjne przygotowane na Dzień Lasu

Witryna nadleśnictwa Jedwabno informuje, że petycję o uniemożliwienie prywatyzacji Lasó Państwowych podpisało już 500 tysięcy osób. W osobnym arytkule ostrzega przed nielegalnymi wjazdami do lasu prywatnych pojazdów terenowych typu “quad” czy “cross”. Pojazdy takie niszczą runo leśne i samosiewne sadzonki, zostawiają charakterystyczne ślady w uszkodzonej nawierzchni dróg leśnych. które wymagają regularnej konserwacji.

Utrzymanie dróg leśnych w odpowiednim stanie technicznym jest konieczne dla przejazdów straży pożarnej w razie pożaru czy udostępnienia do ruchu publicznego. Trudne do wyceny są straty w przyrodzie terenów wodno-błotnych, często objętych ochroną prawną. Walka z tym rodzajem szkodnictwa jest bardzo trudna, bo na rynku pojawia się coraz więcej takich pojazdów. Quady i crossy są uciążliwe ze względu na hałas, styl jazdy i zachowanie osób poruszających się tymi pojazdami. Są utrapieniem dla ludzi mieszkających w pobliżu. Rozjechane drogi leśne utrudniają poruszanie się turystów pieszych i rowerzystów a także osób biegających w lesie. Jest to problem coraz bardziej dokuczlilwy, który pilnie wymaga zaostrzonych przepisów i zdecydowanej interwencji.

.

GARB LUBAWSKI

Okolice Kozłowa i pola grunwaldzkie

GARB LUBAWSKI stanowi północno-wschodnią część Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego, między Doliną Drwęcy i Pojezierzem Olsztyńskim. Jest to łuk wzniesień o wysokości 100–200 m nm, z kulminacją na Górze Dylewskiej (312 m npm). Lesistość wynosi 16%. tworząc małe i średnie kompleksy. Bujne lasy mieszane z przewagą dużych buków pokrywają niektóre wzgórza. Dominuje krajobraz roślinny grądowy z udziałem borów mieszanych. Główne MIASTA to Nidzica, Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa i Lidzbark (Welski). W tym regione znajduje się pole bitwy Grunwald.

.

28-Dekanat OLSZTYNEK / 8 parafii:

1. Plac rynkowy w Olsztynku; 2. Muzeum Budownictwa Ludowego i Park Etnograficzny.

OLSZTYNEK – siedziba gminy miejsko-wiejskiej i ośrodek usługowo-krajoznawczy. Na terenie miasta zlokalizowane są zakłady przemysłu spożywczego, drzewnego i paszowego.

Olsztynek w roku 1935, wiec młodzieży hitlerowskiej przed mauzoleum Hindenburga

W okresie od października 1939 do roku 1945 w pobliżu Olsztynka zlokalizowany był niemiecki obóz jeniecki Stalag IB Hohenstein. Był to jeden z największych obozów jenieckich w Europie Wschodniej. Szacuje się, że w okresie całej wojny przebywało w nim 650 tysięcy jeńców.

Na dzień 30 października 1939 znajdowało się w nim 18 276 szeregowych i 11 oficerów polskich oraz 1413 więźniów cywilnych. Zimą 1941/1942 zmarło w Stalagu IB około 25 tysięcy osób. Zmarłych w obozie grzebano na cmentarzu w SUDWIE (2 km na zachód od Olsztynka). Oblicza się, iż pochowano tam zwłoki 55 tysięcy jeńców w ponad 500 mogiłach. W dniu 19 stycznia 1945 roku radzieckie samoloty zrzuciły kilka bomb niedaleko obozu. Niemcy rozpoczęli pospieszną ewakuację jeńców oraz wycofywanie się z miasta. Trzy dni później Olsztynek został wyzwolony. 5 czerwca 2015 w Olsztynku otwarto muzeum poświęcone jeńcom niemieckiego obozu wojennego Stalag IB Hohenstein.

.

Olsztynek : 1. Młodzież szkolna i harcerze przed pomnikiem jeńców wojennych; 2. Parafia bł. Anieli Salawy; 3. Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa.

ORZECHOWO to dawna wieś na wielkiej polanie otoczonej bagnami i lasami. W okolicy znajdują się tereny łowieckie. Pozostało kilka budynków zagospodarowanych przez nadleśnictwo Nowe Ramuki oraz kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Orzechowie, uważany jest za jeden z najpiękniejszych na terenie gminy Olsztynek. Kościół obejmuje parafię, do której należy turystyczna wieś Pluski nad jeziorem Pluszne Wielkie oraz parę sąsiednich wiosek. Chociaż Orzechowo jest wsią opustoszałą, przyjeżdżają do niej tłumy na święto patrona parafii.

1. Orzechowo; 2. Dorotowo; 3. Gryźliny.

Parafie dekanatu: Dorotowo (bł. Doroty z Mątów); Gryźliny (św. Wawrzyńca); Olsztynek (2 parafie: bł. Anieli Salawy i pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa); Orzechowo (Jana Chrzciciela); Stawiguda (św. Jakuba); Waplewo (św. Stanisława Biskupa); Wigwałd (pw. Chrystusa Króla).

1. Wigwałd; 2-3. Waplewo – śpiewanie na odpuście i kościół parafialny.

STAWIGUDA – duża gminna wieś na skrzyżowaniu dróg Olsztyn-Olsztynek oraz Ostróda-Szczytno /Mława. W Stawigudzie funkcjonuje Zespół Szkolno-Przedszkolny. W drugiej połowie XIX w. we wsi powstała biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych.

1-2. Stawiguda, kościół i pielgrzymka w drodze do Gietrzwałdu; 3. Ośrodek w Łańsku.

ŁAŃSK znajduje się ok. 20 km na południe od Olsztyna i nie ma stałych mieszkańców. Oficjalnie było to uroczysko na północnym brzegu Jeziora Łańskiego, a w rzeczywistości funkcjonował tam pilnie strzeżony ośrodek wypoczynkowy podległy Urządowi Rady Ministrów. Obejmował obszar lasów bogatych w zwierzynę łowną, kilka jezior i rzeki. Ośrodek w Łańsku często gościł Bieruta, a później Gomółkę i Gierka.

Łańsk po roku 1956. Delegacja z Chin, które gospodarczo były za nami. Gdzie są dzisiaj oni a gdzie my?

Na polowania zapraszane były glowy państw i ważne delegacje rządowe np: Chruszczow, Breżniew, Josip Broz Tito, król Belgów Baoudouin, Fidel Castro, wysokiej rangi politycy z Chin i szach Iranu Reza Pahlavi. Obecnie obiektem zarządza Centrum Obsługi Administracji Rządowej. W budynkach pojawiają się kluby biznesu, stowarzyszenia i firmy, które organizują sympozja i zjazdy. Natomiast lasy dostępne są dla turystów i podlegają częściowej ochronie ze względu na bogaty potencjał przyrodniczy.

.

29 Dekanat GRUNWALD / 10 parafii:

Grunwald to chyba najsłynniejsza w Polsce wieś, położona wśród wzgórz na obszarze Garbu Lubawskiego, 19 km na płd-zach od Olsztynka. W pobliżi Grunwaldu leży pole bitwy, w której połączone wojska polskie i litewsko-ruskie odniosły zwycięstwo. Była to jedna z decydujących bitew w historii Europy.

Na miejscu postawiono pomnik, a w pobliskim Stębarku – Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej.

Epokę zmagań z krzyżacką potęgą, wzmocnioną rycerstwem zachodniej Europy, opisał mistrzowskim piórem Henryk Sienkiewicz w powieści “Krzyżacy”, a dramat bitwy, twarze pełne zawziętości lub trwogi, ukazał Jan Matejko. Jeśli mało arcydzieł o tym wydarzeniu, to nieco niżej wspomnimy film “Krzyżacy”.

Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki to najsłynniejszy w Polsce obraz

.

1. Dąbrówno; 2-3. Rychnowo.

Parafie dekanatu: Dąbrówno (św. Jana Nepomucena i Niepokalanego Poczęcia NMP); Gierzwałd (św. Jana Chrzciciela); Glaznoty (pw. Narodzenia NMP); Marwałd (pw. Wniebowzięcia NMP); Pietrzwałd (św. Piotra w Okowach); Ruszkowo (św. Józefa); Rychnowo (pw. Wniebowzięcia NMP); Samin (pw. NMP Nieustającej Pomocy ); Stębark (pw. Przenajświętszej Trójcy); Szczepankowo (św. Antoniego Padewskiego).

1. Marwałd; 2. Samin; 3. Gierzwałd.

GIERZWAŁD – młoda parafia, należąca do pow. Ostróda – powstała latem 1991. Dziesięć lat później w Gierzwałdzie otwarto GOK (Gminny Ośrodek Kultury), który obsługuje dwanaście świetlic wiejskich. Uwaga: nie mylić Gierzwałdu z oddalonym 28 km sanktuarium w GieTrzwałdzie (w środku tej nazwy jest litera “t”) – położonym niedaleko Olsztyna.

*

A teraz wracamy do wspomnianego filmu. “Krzyżacy” to było gigantyczne przedsięwzięcie, ktorego rozmach zadziwia widzów do dzisiaj, chociaż nie stosowano w nim komputerowych sztuczek. Dla wyprodukowania filmu przeznaczono kwotę 30 milionów złotych, za którą można było w tym czasie nakręcić ok. 10 standartowych filmów.

Reżyserować go chciał koniecznie Andrzej Wajda, ale na tę funkcję wybrano Aleksandra Forda. Rozgoryczony Wajda opuścił Zespół Filmowy “Kadr”. I chyba dobrze się stało, bo może sknociłby wielkie dzieło Sienkiewicza jak to zrobił z “Lotną” sfilmowaną na podstawie opowiadania W. Żukrowskiego, podobnie jak z niektórymi scenami w “Popiołach”.

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w sierpniu 1959 i planowano je zakończyć na wiosnę następnego roku, przed 550-tą rocznicą bitwy pod Grunwaldem. Ford zatrudnił do “Krzyżaków” znakomitych aktorów i obsadę liczącą 5000 osób, zaprojektowano 18 tysięcy kostiumów. W głównych scenach występowalo ponad tysiąć statystow i 350 koni. Mając kilkusetstronicowy pierwowzór w postaci książki Sienkiewicza, reżyser musiał z konieczności skupić sie na głównych wątkach i kilku bohaterach powieści. Mimo to film trwa prawie trzy godziny, a widza trzyma w napięciu do ostatnich scen.

Oprócz narastającego konfliktu między krzyżakami a polskim królem, uwagę przykuwa szlachcic Jurand ze Spychowa oraz miłość między jego córką Danuśką i młodym rycerzem Zbyszkiem z Bogdańca. Filmowanie i montaż “Krzyżaków” zakończono w marcu 1960, a premiera odbyła się w łódzkiej Hali Sportowej, 15 lipca, dokładnie w 550-tą rocznicę bitwy. Były to róznież lata, gdy Polska przygotowywała się na 1000-lecie chrztu i milenium państwowości.

Film Forda łączył aktualne przesłanie polityczne z literackim opisem historycznych wydarzeń. Był mocną odpowiedzią na postępowanie kanclerza RFN Konrada Adenauera, który kwestionował granicę Polski na Odrze i Nysie, a podczas niektórych oficjalnych wydarzeń przywdziewal strój krzyżacki. Zagraniczne recenzje o filmie były z reguły bardzo pozytywne, ale nie będziemy ich przytaczać ze względu na bardzo ograniczone miejsce. Po przeszlo 60 latach “Krzyżacy” mogą dla młodych ludzi wydawać się anachroniczne, ale warto przypomnieć, że był to jeden z pierwszych filmów kolorowych. Okazał się on największym sukcesem polskiej kinematografii. “Krzyżaków” obejrzało ponad 32 miliony, czyli więcej niż Polska miała w tym czasie mieszkańców. Drugie 30 milionów to widzowie w innych krajach. Wątpliwe czy komukolwiek uda się pobić ten rekord.

Powyżej fragment filmu pokazujący tę bitwę (18:37) https://www.youtube.com/watch?v=YBs4a4Io49I&t=647s . Imponujące sceny batalistyczne i tysiące statystów potwierdzają rozmach realizacji. Filmując niebezpieczne upadki jeźdźców z konia, zatrudniono chyba wielu kaskaderów. Od minuty 12-tej rozpoczyna się kulminacyjny moment bitwy, a krótkie migawki przypominają obraz Jana Matejki.

.

.

30 Dekanat KOZŁOWO / 6 parafii:

Okolice Kozłowa latem i zimą

KOZŁOWO – gminna wieś i przystanek PKP na trasie Działdowo-Nidzica. Teren głównie rolniczy. Na ogólną liczbę mieszkańców, w gminie istnieje ok. 550 gospodarstw rolnych. Portal internetowy Kozłowa informuje, że gorący posiłek w szkolnej stołówce przysługuje dzieciom, w których rodzinach dochód nie przekracza 1200 zł na osobę. W maju 2023 delegacja gminy uczestniczyła w Samorządowym Forum Sołtysów, zorganizowanym w Ostrodzie. Na Warmii i Mazurach jest 2500 sołtysów a w całej Polsce 40 tysięcy – to jest potężna armia! Kto ich zmobilizuje dla obrony interesów polskiego rolnictwa ? W regionie działa klub turystyczny, który organizuje spływy kajakowe. Przez gminę przepływają dwie rzeki, które się łączą, tworząc rzekę Wkrę – dopływ Narwi. W północnej części gminy jest kilka jezior. Lasy pokrywają 14% powierzchni, użytki rolne – ponad 70 procent.

1. Kozłowo; 2. Sarnowo; 3. Bogate dożynki w Rozdrożu.

Parafie dekanatu: Kozłowo (św. Apostołów Piotra i Pawła); Napierki (św. Antoniego Padewskiego); Rozdroże (św. Jadwigi Królowej); Sarnowo (św. Antoniego); Szkotowo (św. Józefa); Turowo (św. Michała Archanioła).

1. Turowo; 2. Napierki; 3. Obraz patrona parafii w Szkotowie.

.

RÓWNINA MAZURSKA

Równina Mazurska obejmuje południową część Pojezierza Mazurskiego. Graniczy od zachodu z Pojezierzem Olsztyńskim, od północy z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich, od południa z Równiną Kurpiowską.

Jest to region obficie zalesiony, z Puszczą Piską na wschodzie oraz Puszczą Nidzką w zachodniej części równiny. Wśród roślinności dominują śródlądowe bory sosnowe i bory mieszane z dużym udziałem łęgów jesionowo-olszowych i olsów. Na Równinie Mazurskiej położone są liczne jeziora, największe to Roś, Nidzkie i Jezioro Łańskie, oraz rzeki, m.in. Omulew, Szkwa, Rozoga i Pisa (dopływ Narwi). Głównymi miastami są Szczytno, Pisz i Ruciane-Nida.

Leśnicy chcą wprowadzić do Puszczy Piskiej dwa gatunki kuraków: cietrzewia i głuszcza.

31 Dekanat NIDZICA / 7 parafii

1. Kościół parafialny Niepokalanego Serca NMP w Łynie; 2. Nidaleko tej wsi ma swoje źródła 264-kilometrowa rzeka Łyna (dopływ Pregoły wpadającej do Bałtyku).

NIDZICA – miasto położone nad rzeką Nidą. Nazajutrz po wybuchu II wojny światowej polscy lotnicy wykonali loty zwiadowcze i zbombardowali zgrupowanie żołnierzy niemieckich na dworcu Nidzicy. W roku Niemcy zmusili jeńców do kopania rowów przeciwczołgowych. Nie były to skuteczne przeszkody dla 10-go korpusu pancernego II Frontu Białoruskiego, który zdobył miasto 20 stycznia 1945 roku.

Centrum dzisiejszej Nidzicy

Komendantura radziecka przekazała Nidzicę polskiej administracji polskiej w dniu 27 maja 1945 roku i dwa tygodnie później otwarto w mieście pierwszą szkołę. Wkrótce uruchomiono zakład produkcji mebli i młyn przemysłowy. W 1947 roku odbudowano zakład mleczarski. biblioteka publiczna. W 1949 roku oddano do użytku Dom Ludowy, w którym koncentrowało się później życie kulturalne miasta. W 1963 roku oddano do użytku nową przychodnię medyczną. W 1965 roku uruchomiono w mieście technikum mechaniczne.

.

1-2. Nidzica, kościół i obraz Miłosierdzia Bożego; 3. Pielgrzymka z parafii św. Wojciecha w Nidzicy

Parafie dekanatu: Kanigowo (pw. Podwyższenia Krzyża Świętego); Łyna (pw. Niepokalanego Serca Maryi Panny); Muszaki (św. Wawrzyńca); Napiwoda (pw. NMP Królowej Polski); Nidzica (3 parafie: bł. Bolesławy Lament, pw. Miłosierdzia Bożego i pw. Niepokalanego Poczęcia NMP).

1. Kanigowo; 2. Procesja z parafii Muszaki; 3. Napiwoda.

.

32 Dekanat SZCZYTNO /8 parafii

Szczytno położone jest nad jeziorami Długim i Domowym Małym, na granicy dwóch pojezierzy: olsztyńskiego i mrągowskiego. W mieście znajduje się ważny zabytek – zabytkowa kamienica, gdzi miał swoją siedzibę Dom Polski.

Została wybudowana na początku XX wieku. W latach 1906-1939 budynek użytkowały zasłużone dla Polski organizacje, jak np. Mazurska Partia Ludowa, redakcja pisma Mazur, Związek Polaków w Niemczech, Mazurski Bank Ludowy. Gościło w nim wielu działaczy na rzecz polskości Mazur a wśród nich Bogumił Linka. Podczas “krwawej środy” 21 stycznia 1920 roku Linka został ciężko pobity przez bojówkarzy niemieckich. Przewieziono go do szpitala w Olsztynie gdzie zmarł 29 marca 1920 roku na skutek obrażeń wewnętrznych.

Szczytno przed wojną było zapełnione oddziałami III-cie Rzerzy. 1. Plac Juranda (wtedy był to Adolf-Hitler-Platz); 2. Funkcjonariusze SS na urlopie z rodziną, rok 1942.

Niemiecką historię Szczytna zakończyła druga wojna światowa. Miasto zostało zajęte 23 lutego 1945 r. przez wojska II Frontu Białoruskiego. Walki były bardzo zacięte i zniszczenia przekraczały 50 procent zabudowy. 26 maja 1945 r. administracja polska przejęła władzę w Szczytnie od radzieckiej komendantury wojennej. Do miasta przybywali mieszkańcy, głównie z innych regionów Polski oraz repatrianci z kresów wschodnich. Najwięcej osadników przybyło, jak przed wiekami, z Mazowsza. Rozpoczynał się nowy rozdział w dziejach miasta.

Szczytno: 1. Jaełka w parafii św. Stanisława; 2. Kościół Wniebowzięcia NMP.

W 1954 do Szczytna przeniesiono Oficerską Szkołę Milicji Obywatelskiej, przekształconą w szkołę wyższą i po roku 1989 jest to Wyższa Szkoła Policji. W mieście organizowane są liczne imprezy jak Hunter Fest, zawody sportowe, Wojewódzki Przegląd Orkiestr Dętych i Spotkania Amatorskich Teatrów Dramatycznych „O Szczyt Juranda”.

1. Kościół Chrystusa Króla w Szczytnie; 2. Wycieczka dzieci do Pieniężna na Misyjny Tydzień u Werbistów; 3.Opaleniec.

Parafie dekanatu: Opaleniec (pw. Opieki św. Józefa); Szczytno (5 parafi : pw. Chrystusa Króla, św. Brata Alberta, św. Stanisława Kostki, pw. Świętego Krzyża, pw. Wniebowzięcia NMP); Szymany (pw. MB Częstochowskiej ); Wielbark (św. Jana Nepomucena).

1-2. Wielbark – kościół i herb gminy; 3. Szymany.

WIELBARK – miasteczko położone w południowej części Mazur, przy ujściu rzeki Sawicy do Omulwi i w otoczeniu lasów. Znajduje się tu stacja kolejowa (linia PKP Ostrołęka – Olsztyn, Wielbark – Nidzica), przystanek PKS, apteka, ośrodek zdrowia, poczta, sklepy, karczma, stacja paliw; dawniej istniało kino. Obecnie znajduje się tam fabryka Ikei oraz dwa mniejsze tartaki.

.

Najbardziej znaną osobą związaną ze Szczytnem jest prawdopobnie Krzysztof Klenczon (1942-1981). Był bardzo utalentowanym i pracowitym muzykiem, chociaż nie kształcił się w tym kierunku. Wziął udział w Festiwalu Młodych Talentów “Szczecin-1962” i grał w najlepszych zespołach tamtych lat: Niebiesko-Czarni, Czerwono-Czarni następnie Pięciolinie / Czerwone Gitary (nazywani wtedy “polskimi bitelsami”) a w końcu założył swój zespół Trzy Korony.

Skomponował dużo piosenek a wśrod nich takie, które podbiły Polskę i są lubiane do dziś : Historia jednej znajomości, Wróćmy na jeziora, Gdy kiedyś znów zawołam cię, Raz na tysiąc nocy, Kwiaty we włosach, Port to jest poezja, Powiedz stary gdzieś ty był, Jesień idzie przez park. Natalie – piękniejszy świat, Wiśniowy sad i Biały krzyż – główna nagroda na festiwalu w Opolu. Po skończeniu L.O. w Szczytnie podjął studia w Gdańsku i tam wziął ślub z Alicją w oliwskiej katedrze.

Urodziły się im dwie córki a Klenczon, będąc u szczytu sławy, wyjechał z rodziną do Stanów. Ale tam, podobnie jak wielu naszych artystów, nie miał szczęścia. Zginął w samochodym wypadku nie mając jeszcze 40 lat. W Szczytnie, gdzie Klenczon spędził młodość, tworzył i dokąd często powracał, znajduje się jego grób i pomnik. Największą imprezą jemu poświęconą jest trzydniowe święto muzyki Dni i Noce Szczytna. Obchodzone jest co roku pod koniec lipca na Placu Juranda. Na swojej ostatniej płycie Krzysztof umieścił piosenkę Nie przejdziemy do historii ale tu się pomylił, bo jednak ma swoje miejsce w historii muzyki rozrywkowej. Oto następna jego piosenka, która przemawia do młodzieży – tak samo dziś, jak przed laty.

Nie przejdziemy do historii szumni jak w piosenkach, nie będziemy stali w glorii z gitarami w rękach. Rozedrgane nasze cienie żółty kurz otuli jak toczące się kamienie z niebotycznej góry. Ale póki co, ale póki czas, spróbujmy chwycić w dłonie umykający wiatr. Ale póki co, ale póki czas, spróbujmy zapamiętać, że żyć nam przyszło raz.

.

33 Dekanat ROZOGI / 8 parafii

ROZOGI to duża wieś położona na pgraniczu mazursko – kurpiowskim. Przed reformą Buzka (AWS) należała administracyjnie do województwa ostrołęckiego.

Gmina Rozogi ma charakter wiejski, użytki rolne zajmują 54% powierzchni a lasy – 40%. Dlatego rozwój gospodarczy związany tu jest głównie z zasobami naturalnymi i opiera się przede wszystkim na rolnictwie, leśnictwie. Dość dobrze rozwinięte są usługi i handel; w gminie jest 41 sklepów, 5 barów i restauracji, 2 apteki i stacja benzynowa.

Tradycyjnie przeważała gospodarka rolna z gospodarstwami rolnymi produkującymi mleko. Tak było od dawna aż do XIX wieku kiedy zaczęli osadzać się w tym regionie żydzi, ponieważ gmina miała korzystne położenie na szlaku handlowym ze Szczytna do Ostrołęki. Na targi zjeżdzali się tutaj kupcy ze Szczytna, Olsztyna Reszla, Giżycka, Białej Piskiej oraz z sąsiednich Kurpi, skąd przywożono zboże, zaś Mazurzy ryby i len. Wymieniano też sól, produkty żywnościowe i materiały żelazne oraz budowlane. Później przywożono jedwab, bawełnę i towary kolonialne. Handlem zajmowali się głównie żydzi mieszkający po obu stronach granicy, chociaż było ich tylko 43 na ogólną liczbę ponad 10 tysięcy mieszkańców.

Latem 1939 r. na pograniczu mazursko – kurpiowskim pojawiły się symptomy zbliżającej się wojny. Nad ranem 1 września 1939 roku artyleria niemieckiej 3 armii ostrzelała placówki Polskiej Straży Granicznej, a zmasowany atak zmusił polskie jednostki do odwrotu. Podczas wojny w gminie Rozogi pracowało wielu polskich przymusowych robotników a także jeńcy wojenni z Francji i Włoch. Armia Czerwona wkroczyła do Rozóg 24 stycznia 1945 r. Już w tym samym roku, 1 września oddano do użytku szkołę, a ciągu następnych dwóch lat powstała G.S. „Samopomoc Chłopska” i Ochotnicza Straż Pożarna. Później utworzono Zasadniczą Szkołę Rolniczą i Średnie Studium Zawodowe. W Rozogach urodził się mazurski działacz Fryderyk Kwiatkowski (1875-1954), aktywny podczas plebiscytu. Członek Zjednoczenia Mazurskiego, korespondent „Mazurskiego Przyjaciela Ludu” i „Mazura”. Prowadził w Rozogach bibliotekę polską. Był szykanowany i dotkliwie przez bojówkarzy niemieckich.

1. Faryny – szkoła i kościół;. Parafianie urządzili uroczyste pożegnanie proboszczowi, który posługiwał w ich wsi przez 41 lat!! ; 2-3. Gawrzyjałki, historyczne zdjęcie (święto Bożego Ciała) i współczesne: zabawa dzieci na pikniku;

Parafie dekanatu: Faryny (pw. NMP Królowej Polski); Gawrzyjałki (św. Wojciecha Biskupa i Męczennika); Klon (pw. Znalezienia Krzyża Świętego); Lesiny Wielkie (pw. Niepokalanego Poczęcia NMP); Lipowiec (św. Walentego); Rozogi (św. Marii Magdaleny); Spychowo (pw. MB Nieustającej Pomocy); Świętajno (św. Andrzeja Boboli).

1. Świętajno, najpiękniejszy wieniec dożynkowy w kształcie Eucharystii oraz orkiestra młodzieżowa; 2-3. Parafia w Klonie zorganizowała peregrynacją figury św. Michała Archanioła.

ŚWIĘTAJNO – bardzo duża wieś na skraju Puszczy Piskiej i stacja kolejowa na linii Olsztyn – Ełk. Przed transformacją działał tu ośrodek zdrowia, gabinet dentystyczny i punkt położniczy. Obecnie istnieją zakłady stolarskie i firmy handlowo–usługowe. W Świętajnie działa Gminna Biblioteka Publiczna, Gminny Ośrodek Kultury, a także Chór „Pasjonata”. Tu się urodził August Reszka (1885-1957), działacz plebiscytowy i współzałożyciel Mazurskiego Związku Ludowego.

KLON – w parafii Znalezienia Krzyża Świętego w Klonie odbyła się trzydniowa peregrynacja oryginalnej figury św. Michała Archanioła z Gargano. Było to wielkie przeżycie, wiele osób mówiło, że dziś, w świecie mętnch informacji zawołanie: „Któż jak Bóg!” uświadamia, iż Bóg prowadzi nas do zbawienia i zaprasza do czynienia dobra.

.

1. Lipowiec; 2. Lesiny Wielkie; 3. Spychowo, wnętrze kościoła.

LIPOWIEC to jedna z większych wsi w tej gminie. W pobliżu znajduje się rezerwat “Aleja Jałowców” (Juniperus L). Wzdłuż leśnej drogi rośnie ponad 20 okazałych jałowców, najstarsze osiągnęły wysokość ponad 10 metrów.

SPYCHOWO – otoczone jest gęstymi lasami Puszczy Piskiej. Walory przyrodnicze wsi sprawiają, że postawiła ona na rozwój turystyki. Przechodzi tędy linia kolejowa łącząca Szczytno z Rucianem-Nidą i Ełkiem oraz droga krajowa. Są tu m.in. ośrodek zdrowia, poczta, szkoła, apteka, a także budynek nadleśnictwa Spychowo.

Współcześnie wieś znana jest m.in. z oddolnie stworzonych społecznych patroli, których wprowadzenie pozwoliło znacznie ograniczyć przestępczość w okolicy. Mieszkańcy postanowili samodzielnie zadbać o lokalny rozwój i bezpieczeństwo. Założyli stowarzyszenie, którego sztandarowym dokonaniem jest stworzenie obywatelskich, społecznych patroli stając się tematem filmu “Ludzie Juranda” (u Sienkiewicza Jurand ze Spychowa jest bohaterem powieści Krzyżacy). Znacznie zwiększyły one bezpieczeństwo w okolicy i stały się dla innych miejscowości wzorem do naśladowania.

Ilustracja powyżej: Rzeźba Juranda w Spychowie.

________________